ZUS: "Wij bouwen een brug, wat doe jij?"

Dit jaar won het in het Schieblock gevestigde architectenbureau ZUS de eerste editie van het Stadsinitiatief, waarmee ze vier miljoen gemeenschapsgeld kregen voor de uitvoering van de ‘Luchtsingel’. Dit is een project ter verbetering van het gebied Delftsehof, met als grote blikvanger een houten brug die dwars door het Schieblock over de Schiekade gaat, om uiteindelijk de wandelaar naar het dak van de Hofbogen te voeren. Vier miljoen voor een houten brug, dat liet de Rotterdammers niet onberoerd. Daarom sprak Vers Beton eerder met voorstander Verveen en tegenstander Sies. Nu de voorrondes voor het Stadsinitiatief 2013 reeds zijn begonnen, spraken we met Elma van Boxel en Kristian Koreman, de sturende krachten achter ZUS. Over vintage, low-tech en de crowd. Al dan niet met het woord super ervoor.
Om maar met de de deur in huis te vallen. Julie hebben de vier miljoen euro helemaal opgebruikt. Is er naar een bedrag toegeschreven?
Elma: “We hebben inderdaad de vier miljoen euro helemaal gebruikt. Drie miljoen voor investering, één miljoen voor onderhoud en de oprichting van een fonds. Al hadden we tien miljoen kunnen aanvragen, dan hadden we nog meer heel mooie dingen kunnen doen. Het lastige van het Stadsinitiatief is dat het bij de raadsleden ligt, maar dit plan betreft eigenlijk stadsontwikkeling. Raadsleden hebben doorgaans niet te maken met stedelijke infrastructuur en de daarmee gepaarde hoge bedragen. Bij Stadsontwikkeling trekken ze bijvoorbeeld zo’n 18 miljoen uit voor herprofilering van de Weena. We moeten er hard voor werken om dit project met vier miljoen in werking te zetten met een andere manier van aanbesteden, waarbij we veel materialen hergebruiken. Het Pompenburg Park (bij Couwenburg, red) bijvoorbeeld, daarvoor halen we grond uit het Zuiderpark en bomen uit de Bomenbank..” Kristian: “..En vintagemeubelen: afgedankte bankjes uit de binnenstad die we re-usen. ”
Kristian laat ons een plaatje zien met de plannen voor de brug en waar het park terecht komt en wijst ons op een getekend bankje. Het verbeeldt een afgedankt bankje uit de binnenstad dat zal worden hergebruikt. Hij grijnst jongensachtig en zegt: ‘vintage’. Elma geeft aan dat de Stichting Vredestuin er zorg voor zal dragen dat het groen ‘culinair groen’ wordt, met nootdragende bomen en verschillende kruiden. Ik speur de plaat af naar de hertjes en vraag mij hardop af waar die zijn gebleven. Elma en Kristian kijken mij enigszins verwonderd aan wegens mijn letterlijke interpretatiemethode: het hertenkamp dat in tijdens de campagnes opdook was meer een link was naar wat er vroeger was. Het draagt symbool voor het feit dat ze het gebied weer aaibaar willen maken. Het spoor maakt waarschijnlijk veel te veel herrie voor herten. Het hertenkamp wordt daarom een park. Een ‘vintagepark’.

Over het park gesproken, veel Rotterdammers denken nog steeds dat al het geld naar de brug gaat.
Kristian: “Ja, daar lijken we niet meer van af te komen. We krijgen binnenkort een superheldere website (www.luchtsingel.org). Dat boekje (pdf, red), waarin staat dat we veel meer van plan zijn dan het bouwen van een brug, las namelijk bijna niemand.”
De Luchtsingel zou eerst door crowdfunding voor 5 ton worden gerealiseerd en kost nu volgens de begroting 1,3 miljoen. Is de brug van goud in plaats van hout, zoals Sethkin Sies zich afvroeg?
Elma: “Met crowdfunding hadden we een plan voor een low-tech steigerconstructie met hout, door het Stadsinitiatief hebben we een hoogwaardige brug kunnen ontwikkelen. Je kunt het een gouden brug noemen, maar als je kijkt wat bruggen sowieso kosten dan valt deze heel erg mee. We ontwikkelen daarnaast een park en het eerste deel van het park op de Hofbogen. Sies kwam trouwens later langs en was daarna wel heel enthousiast over de brug.”
En wat is nu het verschil?
Kristian: “Ja wat is het verschil? De kwaliteit en de brug is breder. Er is ander hout gebruikt waardoor de constructie kan blijven liggen voor vijftien jaar, in plaats van vijf jaar. De low-tech brug was eigenlijk ook superopportunistisch, misschien zelfs naïef. Daarin was bijvoorbeeld niet ingecalculeerd wat er zou gebeuren als er een tram tegenaan botst.”

Naïef?
Kristian: “Ja. Dat kun je wel zo stellen ja.”

Kopen mensen nog wel planken, of knuffelt het Stadsinitiatief een goed idee dood, zoals Sies ook stelde?
Elma: “Het is juist andersom. We merkten hiervoor dat mensen dachten dat de brug er toch nooit zou komen, dus wilden ze geen plank kopen. Nu wel, mensen worden ook aangestoken door elkaar. Elke dag worden er nog brugdelen gekocht. We zitten nu al op 90.000 euro.”
Veel mensen vragen zich af hoeveel jullie er zelf aan verdienen. In de begroting staat bij de overhead bijvoorbeeld alleen ZUS vermeld.
Elma kijkt meewarig op de meegebrachte begroting (pdf, p.25 red): “Staat er alleen ZUS? Ja, er staat alleen ZUS. Die begroting is absoluut niet meer accuraat.” Kristian: “Uiteindelijk zijn wij wel de directie van de stichting die het geld beheren. Iedereen mag ons verantwoordelijk houden voor de kosten. Wij moeten ons verantwoorden naar het bestuur, met Ron Voskuilen, Henk Ovink en Hans Weijers. Zij geven akkoord voor onze plannen. We hebben heus geen vrijheid tot geven van een dikke managementfee. Alle gewerkte uren worden wel gefactureerd, we moeten als bureau wel blijven staan. Zodra alles is aanbesteed, willen we daar ook open in zijn en de begroting openbaar maken.”
In de oorspronkelijke begroting staat dat er voor de samenwerkingen met lokale partners geld is gereserveerd. Wat betekenen die samenwerkingen?
“Partners die we spreken zijn ondernemers die iets draaiende willen houden. We leggen alleen de publieke ruimte aan, we doen geen investeringen in private gronden. Kristian: “We stellen de vraag: ‘wij leggen een brug aan: wat doe jij?’. Partners nemen zelf ook geld mee. We hebben inmiddels met verschillende partners concrete afspraken gemaakt. Met Fortress, de eigenaar van het Schieblock, om de plint te restaureren, de Rabobank, de Hofbogen en de combinatie Pompenburg, waarbij het park deels op hun grondgebied komt te liggen waarvoor wij straks geen huur hoeven te betalen.”
Nemen jullie dan niet de rol over van de ambtenaar, zoals architectuurhistoricus Wouter Vanstipthout onlangs beweerde?
Elma: “Het is niet voor niets dat wij ons al zoveel jaar ongevraagd bemoeien met dit stuk stad, dat is niet omdat we vinden dat het zo goed gedaan wordt. We vinden dat er meer visie nodig is vanuit de gemeente. Het is een taak van de overheid. Tenminste, dat zou het moeten zijn.” Kristian: “Deze stad is gewend blueprints te maken, en die worden dan ook zonder twijfel gebouwd. Ondertussen is er wel een kloof ontstaan tussen realiteit en ambitie. Het ambtenarenapparaat is er nog niet voor geëquipeerd om deze kloof op een of andere manier in te vullen.” Elma: “Maar dat zouden ze wel moeten zijn. Het gaat er uiteindelijk om dat de gemeente juiste kaders heeft en deze bewaakt. De gemeente moeten lange lijnen uitzetten om initiatieven vanuit de onderkant in te laten zetten.”

Wat is de toekomstbestendigheid van de brug? Wordt het Schieblock niet binnenkort gesloopt voor een nieuw pand?
Elma: “Het plan dat er lag voor de grond van het Schieblock was niet realistisch, we geloofden niet dat de nieuwe ontwikkeling werkelijk in 2012 gebouwd zou worden. Schieblock werkt niet voor niets keihard mee aan dit project. Zonder dat hardop te zeggen tonen ze hiermee aan dat ze wel geloven in deze manier van gebiedsontwikkeling.” Kristian: “Als je je bedenkt dat alleen al voor de grond van het Delftsehof 54 miljoen euro moet worden neergeteld: het plan is gewoon volledig door de nieuwe realiteit ingehaald. En dat terwijl er al 20 jaar niets is gebeurd en de kans bestaat dat het nog eens tien jaar stil staat. Er moet wel echt wat gebeuren, gebiedsontwikkeling is ontzettend belangrijk hier. De leegstand van kantoren is een groot probleem, dat steeds groter gaat worden.”
Kristian wijst naar buiten naar de Hoftoren, wat grotendeels leeg staat sinds Shell er is uitgetrokken. Twee dagen voor het interview is ook Zadkine uit Hofplein 19 getrokken naar een nieuw pand in Capelle aan de IJssel.
Kristian: “Met ons plan voor het gebied zet je deze gebouwen in de spotlights omdat de Luchtsingel er op aansluit. We zijn nu aan het kijken of en hoe de Luchtsingel kan aansluiten op de leegstaande panden voor kleine bedrijven en bijvoorbeeld flexwerkplekken. Hierdoor krijgen deze gebouwen weer een adres en functie die het publiek meer aanspreekt.”
Is het al zeker dat jullie überhaupt het spoor over kunnen?
Elma: “Prorail werkt heel goed mee. Ze kunnen het natuurlijk niet zwart op wit geven, maar ik voorzie nu geen enkel probleem waarom dit niet zou lukken. Wanneer we in één keer over het spoor moeten gaan dan betekent dat we maar één keer per half jaar vijf uur de kans hebben om dit te bewerkstelligen. Twee keer per jaar wordt namelijk voor groot onderhoud het treinverkeer voor vijf uur stilgelegd. Dat is spannend, maar zeker wel mogelijk.” Kristian: “We kunnen wel zeggen dat we begin volgend jaar over het spoor gaan. Of nou, laten we zeggen tegen de zomer.”
De brug zal aansluiten op de Hofbogen. De toekomst van de ontwikkeling van de Hofbogen is nog onzeker, zeker nu Vestia, mede-aandeelhouder van de Hofbogen BV, in de problemen zit. Gaat de brug straks wel ergens naar toe?
Elma: “Er zijn veel plannen gemaakt voor de Hofbogen, die nu weliswaar in de wacht zijn gezet, maar het is wel een goudader in de stad. We willen daar de potentie van een park ontsluiten.” Kristian: “De ontwikkeling verder is de verantwoordelijkheid van de gemeente en de eigenaren, of wie dan ook. Er moet sowieso iets gebeuren. Wij vinden dat er uiteindelijk een singel moeten komen en door de brug op het dak uit te laten komen kan dat er wellicht komen. Uiteindelijk zit er wel heel veel potentie in het dak.”
Hoe kijken jullie nu terug op het hele proces rondom het stadsinitiatief
“Nog voor het zichzelf kan bewijzen hebben we al zoveel over ons heen gekregen. Ongelooflijk dat de coalitiepartijen zich opeens gingen terug trekken. Doe het dan niet. Het is goed dat we dit bij voorbaat niet wisten, want dan hadden we het zeker niet gedaan.” Kristian: “Nou..” Elma: “Nou, laat ik het zo zeggen, we hebben er niet voor gekozen politiek te bedrijven. Doordat we het druk hadden, ook vanwege de Architectuur Biennale, overleef je het wel, gaat de kritiek iets meer langs je heen.”

Geen politiek voeren? Je bouwt een brug van gemeenschapsgeld.
Elma (lacht): “Ja klopt, we lokken het ook allemaal hartstikke uit. Maar de persoonlijke schofferingen, dat is wel heel moeilijk geweest. Gefundeerde kritiek, daar kan je antwoorden op formuleren en van leren. Maar als ze je bril stom vinden, kan je er niets mee.”