De straten van Rotterdam #3: Lodewijk Pincoffsweg

De komende maanden vertelt Vincent Cardinaal om de week op donderdag het ‘verhaal van een straat’, met beeld van fotograaf Menno Bouma. De straten van Rotterdam vormen niet alleen letterlijk de stad, ook figuurlijk zijn zij een raster waarin verleden, heden en misschien zelfs toekomst samenkomen. Vandaag deel drie: Lodewijk Pincoffsweg.

De geschiedenis kan wreed zijn. En bovenal vergeetachtig. Jaren, decennialang zetten mensen zich in voor het algemeen nut en toch verdwijnen hun prestaties langzaam uit de geschiedenisboeken. En dan zijn er nog diegenen die de hoogste toppen scheerden, de grootste ambities wisten te verwezenlijken om later alsnog genadeloos de rekening gepresenteerd te krijgen, al dan niet mede door eigen toedoen. Vaak het resultaat van nieuwe generaties die, als zij eindelijk aan de beurt zijn, schoon schip maken en de geschiedenis naar de hand zetten. Ongeduldig heen-en-weer stappend stonden ze in de coulissen, de messen reeds vlijmscherp geslepen.
Één van de moeilijkste, maar tevens meest symbolische hoofdstukken van de geschiedenis van Rotterdam kent de persoon Lodewijk Pincoffs (1827-1911) in de hoofdrol. Pincoffs was een vrijmetselaar, een jood, een politicus en bovenal een koopman. Later bleek hij een oplichter. Opgeleid aan privéscholen in binnen- en buitenland maakte hij vanaf het midden van de negentiende eeuw als een komeet carrière in de stad. Hij zetelde in de gemeenteraad, richtte een zeer succesvolle koopvaardij op én stond mede aan de wieg van tal van Rotterdamse iconen – van de Holland-Amerikalijn via de Heinekenfabriek in Crooswijk tot de Rotterdamsche bank. Gedreven door een grenzeloze ambitie vloog Pincoffs te dicht tegen de zon: zijn fortuin verdampte en na jaren via een valse boekhouding de dans te zijn ontsprongen barstte de bom alsnog. In 1879 vluchtte hij met de staart tussen de benen naar New York. Daar dreef hij een sigarenwinkel. In 1911, genaturaliseerd tot Amerikaan, stierf hij daar onder bescheiden omstandigheden.
Lang was Pincoffs persona non grata voor de gemeente Rotterdam. Pas in de vroege jaren negentig van de afgelopen eeuw kwam er een rehabilitatie. Mondjesmaat. Er werd een standbeeld opgericht voor het Entrepotgebouw én er werden een straat, een plein en een brug naar hem vernoemd. Wie de Lodewijk Pincoffsweg twintig jaar later aanschouwt, ziet een allegaartje. Van de Laan op Zuid, met zijn moderne kantoren, voert hij via een kunstmatig jachthaventje uiteindelijk naar sociale huurwoningen en de Peperklip. Daarna loopt hij uit in de Rosestraat.
Wat het verhaal van Pincoffs ons vertelt is de weerbarstigheid die schuilt achter de welvaart van steden als Rotterdam. Het zijn vaak de onmogelijke, maar tevens onweerstaanbare persoonlijkheden als Pincoffs die durfden te dromen van een horizon die veel verder lag dan wat de burgerij destijds durfde te denken. Ze verzetten bergen en haalden de Zilvervloot binnen. Dat ze daarbij over lijken gingen en niet keken op een creatieve boekhouding meer of minder is een realiteit waar we nog altijd moeite mee hebben. Maar één ding is zeker: zonder Pincoffs en zijn evenknieën zou er nu geen Maastoren staan te pronken, geen Kop van Zuid zijn ontwikkeld. Dat juist ‘zijn’ straat deel uitmaakt van de van verdacht schone handen getuigende Kop van Zuid lijkt een laatste wrang-ironische trap na van het Rotterdamse gemeentebestuur. Nee, dan liever de Peperklip – met zijn onmogelijke, krankzinnige ambities en ambivalente realiteit veel meer representatief voor de naamgever van de straat waaraan het grenst.