Zonder Café Fout geen Stadhuisplein

De twee paviljoens aan de kop van het Stadhuisplein worden in 2014 gesloopt. Volgens de gemeente om ‘vrij zicht’ op het plein mogelijk te maken. Niemand in Rotterdam lijkt te rouwen om de sloop van de paviljoens. Met uitzondering van Jules Schoonman. Lees hier waarom hij de sloop zonde vindt.
In september 2010 woonde ik een lezing bij van Allan Jacobs en Elizabeth Macdonald in Zaal Staal, georganiseerd door AIR. Het ging over de openbare ruimte van Rotterdam. Er werden aanbevelingen gedaan voor verbeteringen, maar dit waren geen radicale voorstellen. De Amerikanen richtten zich, in de traditie van Jane Jacobs, op de potentiële kwaliteit van de straat. In de voorstellen werden bomen verplaatst, straatprofielen gewijzigd, rommel verwijderd. Niets om het principieel mee oneens te zijn.

Toch deelde ik niet het enthousiasme van het publiek. Er knaagde iets, er ontbrak iets in de analyse van de sprekers. Ze hadden geen oog voor de stad zoals die nu eenmaal is, geen oog voor de schoonheid (en onvermijdelijkheid) van de mislukking. Ze keken naar de kwaliteiten die reeds besloten lagen in het bestaande en zochten naar de eenvoudigste wijze om deze te benutten. Maar in hun analyse negeerden ze de poëzie van Rotterdam: de gebouwen als collage, de openbare ruimte als leegte.
Dit werd duidelijk toen ze het Stadhuisplein als voorbeeld namen. Eigenlijk zeiden ze er weinig over: er werd een foto getoond van de twee paviljoens aan de Coolsingel en stilzwijgend, met instemming van het publiek, geconcludeerd dat deze het beste gesloopt konden worden. Achteraf merkte ik op dat, hoezeer ik ook kon instemmen met de analyse en voorstellen, ik niet kon verzwijgen dat ik een zekere liefde had ontwikkeld voor de huidige situatie. Daarom zou ik het zonde vinden als Café Fout en Saint Tropez tegenover het stadhuis moesten wijken voor de verfraaiing van de Coolsingel en het Stadhuisplein. Er werd gemompeld en Macdonald verdedigde nogmaals haar standpunt. Jacobs, duidelijk gefrustreerd door de vraag, reageerde vervolgens: ‘So, you like the ugliness of the city, no? Well, good for you! Go tell your friends.’

Op 28 maart jongstleden verspreidde de gemeente Rotterdam een persbericht (‘Stadhuisplein kan op de schop’) met daarin de mededeling dat de eigenaars van de paviljoens inmiddels zijn uitgekocht en de gebouwen begin 2015 zullen worden gesloopt. De twee cafés worden obstakels genoemd, die een barrière vormen voor ‘vrij zicht’ op het plein. Wederom besluipt mij hetzelfde gevoel als tweeënhalf jaar geleden. Zijn het niet juist deze paviljoens die een vrij zicht over het plein mogelijk maken?
Telkens wanneer een stad een nieuwe identiteit construeert, omarmt zij bepaalde periodes uit haar verleden en negeert andere. Anders gezegd: voor iedere smaak moet iets wijken. De tijd waarin paviljoens op de Coolsingel werden gebouwd om de grootschaligheid te compenseren, is voorbij. Tegenwoordig staan ze eerder in de weg om de verborgen grandeur van de Coolsingel en zijn omringende ruimte te kunnen openbaren. Uiteraard is deze ontwikkeling niet enkel negatief, maar per definitie tweezijdig. Zij doet een investering in het verleden, maar rekent er tegelijkertijd mee af. De paviljoens worden afgebroken terwijl de Lijnbaan in haar oorspronkelijke glorie wordt hersteld.
De tijd van ontwerpen zoals het Schouwburgplein of de Kunsthal, waarbij ten koste van ieder mogelijk gebruiksgemak werd gezocht naar een conceptuele benadering, is voorbij. Hier diende de collage van materialen, de bespeling op het onbegaanbare, hellende vlak nog als spiegel voor de werkelijkheid. Het zijn deze gebouwen die steeds meer geïsoleerd raken in een stad die zichzelf lijkt te hebben hervonden.
Zo ook de paviljoens op het Stadhuisplein. Hun rustieke stijl (wie door zijn ogenharen kijkt, ziet de vormentaal van Frank Lloyd Wright) past niet in de omgeving. Ze zijn hinderlijk voor voorbijgangers, niet in de laatste plaats vanwege overvliegende zeepbellen tijdens schuimparty’s. En ze vormen zogenaamd een blokkade voor het zicht op het stadhuis. Maar maken deze eigenschappen het niet tot een ultieme stedelijke collage? Zijn Saint Tropez en Café Fout niet de juiste tegenhanger voor de potsierlijke architectuur van het stadhuis?

Het ‘vrije zicht’ waar het persbericht op doelt, is het zicht vanaf het stadhuis richting het Stadhuisplein; niet andersom. Gezien vanaf de Lijnbaan, staan de paviljoens nauwelijks in de weg: het verkeer raast namelijk nog altijd voorbij op de Coolsingel. Daarnaast ligt het Stadhuisplein zelf dwars: het volgt niet de symmetrieas van het stadhuis. Deze dichotomie tussen het gebouw en het plein, die eigen is aan de situatie, wordt geheel ontkend in de nieuwe plannen. Met toekomstige afbraak van de paviljoens eist het stadhuis zijn oneigenlijke terrein terug. In de huidige situatie, met de paviljoens als afscherming voor de bevoogdende blik van het stadhuis, is er echter nog sprake van een vrij en ongecontroleerd zicht, in tegenstelling tot wat de gemeente beweert.
Gelukkig is Rotterdam een stad waarin het beeld het zelden wint van de realiteit. Andere paviljoens, zoals Konak Shoarma Pizza Döner aan de achterkant van het station, zullen voorlopig nog wel even productief in de weg blijven staan.