Ga naar de inhoud

Rotterdam, de teruggeworpen stad

Het is in deze tijd bijna niet meer voor te stellen, maar vóór het bombardement van 14 mei 1940 kende Rotterdam een bruisend, op Amerikaanse leest geschoeid centrum. Tim de Bruijn roept het stadsbestuur op, na een wederopbouwimpasse van bijna 70 jaar, om alle pijlen weer op een levende binnenstad te richten. Daar kan de stad alleen maar baat bij hebben, zo betoogt hij.

Gouden periode

Aantrekkelijke steden komen vaak tot stand in één of meerdere belangrijke bloeiperiodes. Zo ontleent Amsterdam een belangrijk deel van haar aantrekkingkracht aan de grachtenstad die is ontstaan in de Gouden Eeuw. New York werd groot in de gouden periode vanaf de jaren ‘20 van de 19e eeuw tot en met begin 20e eeuw.
Aan een ‘gouden periode’ kan van alles ten grondslag liggen. In Amsterdam was het de opkomst van de internationale handel (VOC) en het open karakter van de stad. New York profiteerde ook van een open karakter en daarnaast van de industriële revolutie en het feit dat de stad strategisch bijzonder goed gelegen was als handelsstad. In 1825 werd het Eriekanaal geopend: een enorme boost. New York werd de toegangspoort van Amerika, niet in de laatste plaats voor immigranten.
Rotterdam profiteerde in feite van dezelfde ontwikkelingen als New York, alleen dan een halve eeuw later. Rotterdam werd na de aanleg van de Nieuwe Waterweg in 1872 in rap tempo de poort van Europa en groeide eind 19e en begin 20e eeuw uit van een gemiddelde havenstad naar een grote havenstad mét internationale allure. De haven groeide als kool om uiteindelijk de grootste van de wereld te worden. De stad groeide mee: nieuwe wijken en chique buurten werden gebouwd. Denk aan het Scheepvaartkwartier en de stadswijken op noord én zuid. Tuindorp Vreewijk stamt uit dezelfde tijd. Aan de oude haven verrees in 1898 zelfs de eerste wolkenkrabber van Europa: Het Witte Huis.
De stad groeide door en de Coolsingel werd gedempt. De straat groeide uit tot een grootstedelijke boulevard. Oude, vervallen woningen werden er vervangen door panden met allure: het stadhuis, het postkantoor, het beursgebouw en de Bijenkorf. Deze nieuwe monumentale panden gaven de stad een hernieuwde uitstraling. Rotterdam stond op het punt een echte wereldstad te worden en de skylines van New York en Chicago werden als een voorbeeld gezien voor de toekomst. Ook het nieuwe stadion voor Feyenoord, De Kuip, paste in dat nieuwe beeld van het grote Rotterdam.

Rotterdam, teruggeworpen stad
Rotterdam, teruggeworpen stad

Niet alleen in gebouwen, wijken en inwonersaantallen werd Rotterdam volwassen. Er ontwikkelde zich ook een fameus cultureel leven in het centrum, dat tjokvol bars, restaurants en andere uitgaansgelegenheden stond. In de jaren ‘20 en ‘30 gebeurde ‘het’ in Rotterdam, met bijvoorbeeld het chique Pschorr aan de Coolsingel en Loos aan het Hofplein. De Schiedamsedijk kende een groot uitgaansgebied en de stad was rijk aan bioscopen. Nieuwe muziek (jazz voorop) en dans waaide over uit Amerika, en Rotterdam was als grote havenstad een belangrijke magneet voor deze trend. De theaters trokken met steeds grotere shows een steeds groter publiek. Er ontstond een op Amerikaanse leest geschoeide amusementsindustrie.

Verloren ziel

Tot 14 mei 1940. Het Duitse bombardement wierp de ontwikkeling van de stad ver terug in de tijd. Van de 90.000 binnenstadbewoners werden er 80.000 dakloos en 800 mensen vonden de dood. De ‘ziel’ werd uit de stad geslagen. Mensen verloren niet alleen hun woning maar ook hun uitgesproken stedelijke leefomgeving. En die leefomgeving is in de wederopbouw helaas niet hersteld.
Voor wie een grootstedelijke leefstijl ambieerde was decennia lang geen plek in Rotterdam. De woningen bestonden niet meer en de levendige binnenstad met al het vertier en vermaak evenmin. Er werd gekozen voor een moderne wederopbouw met functiescheiding en de binnenstad was voortaan bestemd voor winkels en kantoren. Wonen in binnensteden was niet populair in die tijd. Nieuwe woningen werden daarom vooral gebouwd buiten de stad, in rustige wijken en nog maar nauwelijks in het centrum. Dertig jaar geleden woonden er dan ook nog maar 20.000 mensen in de binnenstad. Bovendien duurde de wederopbouw lang: het Weena was tot diep in de jaren ‘80 een grote kale vlakte.
We kunnen stellen dat Rotterdam de ene helft van haar ‘gouden eeuw’ heeft gebruikt om de befaamde binnenstad van de jaren ‘30 te realiseren en de tweede helft voor de wederopbouw. Maar met die wederopbouw is Rotterdam nooit meer die bruisende binnenstad van de jaren ‘30 geworden.

Sprong voorwaarts

De grote vraag is of je de gewenste sprong voorwaarts nu nog kunt en wilt maken. De grote Rotterdamse bloeiperiode ligt vooralsnog achter ons maar bij de pakken neer gaan zitten is geen optie. Hoe krijg Rotterdam definitief de verloren ziel terug? Rotterdam verdient het om weer die toonaangevende stad vol vermaak en vertier te worden die recht doet aan de vooroorlogse stad. Vergelijk maar eens met in formaat vergelijkbare steden als Amsterdam, Antwerpen, Keulen of Kopenhagen. Dan schiet Rotterdam nog altijd te kort op cultureel aanbod, uitgaan en aantrekkelijke stedelijke verblijfsplekken. Daardoor is de aantrekkingskracht op grootstedelijk ingestelde mensen nog steeds te klein. Helaas noopt de crisis en de achterstand die Rotterdam al heeft, het gemeentebestuur er helaas toe om dit aanbod nu nog verder te verschralen, door musea en theaters te sluiten.
Maar het is nog niet te laat. Het op niveau brengen van de aantrekkingskracht van de binnenstad zou topprioriteit van het gemeentebestuur moeten zijn. Schouwburgen, theaters, podia en musea moeten niet gesloten maar geopend worden. Horecaondernemers moeten niet tegengewerkt maar gestimuleerd worden. Grote toonaangevende festivals zoal North Sea Jazz en IFFR moeten koste wat het kost behouden blijven voor de stad.
En natuurlijk moet het aantal inwoners van het centrum verder omhoog, zoals ik eerder op Vers Beton betoogde, zodat het draagvlak voor al die grootstedelijke voorzieningen weer groter wordt. Daarmee wordt de stad ook aantrekkelijker voor bezoekers en het biedt veel kansen voor ondernemers. Een kosmopolitische leefstijl kan ook weer gewoon in Rotterdam geleefd worden en dat moeten we verder versterken. Meer nieuwe woningen dus en meer hotels, meer horeca, meer voorzieningen, meer van alles zodat de stad weer een complete en levendige binnenstad krijgt. We zijn op de goede weg maar het tempo mag omhoog.
Rotterdam, de teruggeworpen stad. De pijnlijke geschiedenis kunnen we niet meer veranderen. De toekomst wel!
Met speciale dank aan Peter de Koning die mij veel informatie heeft verschaft over Rotterdam in het interbellum.
Gerelateerd: aanstaande donderdag gaat de film Rotterdam 2040 van Gyz la Rivière in première over de toekomst van Rotterdam met het motto “Je kan niet vooruit zonder achterom te kijken”.

Gerelateerde inhoud

Steun onafhankelijke journalistiek

Als abonnee van Vers Beton kun je alle artikelen onbeperkt lezen en delen met je eigen netwerk.

Misschien vind je dit ook interessant

De Stadsagenda

  • Stadsgesprek

    • Evenement

    Hoe blijft Rotterdam in de toekomst bewoonbaar? Het klimaat verandert en dat merken we ook…

    Venue: Debatpodium Arminius
    Datum:
  • Gebouwen door Vrouwen viert het werk van vrouwelijke architecten. Kom naar de feestelijke lancering en vier met ons de bijdragen van vrouwen aan architectuur, stedenbouw en landschapsontwerp in Nederland.

    Venue: Keilepand
    Datum:
  • In de Dolle Kavita Talkshow gaat Rotterdamse schrijfster en theatermaker Shantie Singh in gesprek met verschillende “Dolle Kavita’s”. De eerste editie van talkshow vindt plaats op Internationale Vrouwendag, op zaterdag 8 maart 2025 in theater Zuidplein. Het thema van de kick-off editie is PIONIERS VAN NU.

    Venue: Theater Zuidplein Rotterdam
    Datum:
  • Bekijk de agenda

De leukste vacatures in en om Rotterdam

  • Wil jij werken in het politieke hart van de gemeente Rotterdam voor de leukste fractie van het stadhuis, dan willen we graag met je kennismaken. GroenLinks staat voor een cultuur waarin iedereen zich welkom en thuis voelt, met oprechte aandacht voor de Rotterdammer en voor elkaar. We erkennen en waarderen ieders unieke achtergrond en we werken samen om Rotterdam groener, eerlijker en inclusiever te maken. We doen dat samen met een sterk en divers team van medewerkers en raadsleden.

  • De gemeenteraadsfractie van de Partij voor de Dieren in Rotterdam zoekt een
    bevlogen social media medewerker. Als lid van ons team krijg je de kans om met jouw creativiteit het verschil te maken. Jouw doel is om onze partij zo goed mogelijk te profileren op onze social media kanalen. Een baan in het hart van de Rotterdamse politiek waar je het verschil kunt maken voor dieren, natuur en het milieu.

  • Heb jij visie en zakelijk inzicht, en een groot hart voor muziek, Rotterdam en jong talent? Music Matters zoekt een directeur die richting geeft aan onze missie om jonge Rotterdammers via muziek te inspireren en te verbinden.

  • Bekijk alle vacatures