In samenwerking met AIR, het architectuurcentrum van Rotterdam, besteedt Vers Beton aandacht aan het project PLUG Rotterdam. PLUG brengt beweging op stadslocaties die wel wat reuring kunnen gebruiken en onderzoekt wat er idealiter in de toekomst moet gebeuren om de plaatsen weer permanent ‘levend’ te krijgen. Vandaag bekijken we de laatste locatie: de Sint-Janstraat, ingeklemd tussen de Hoogstraat en het Groenendaal. Eeva Liukku is hier opgegroeid en bekijkt drie zeer verschillende voorstellen die zijn gemaakt voor het expeditiehof.
De Sint-Janstraat is een nietszeggende dwarsstraat die de Hoogstraat met het Groenendaal verbindt. Voor mij was deze straat echter de slagader van mijn jeugd. Mijn onafscheidelijke hartsvriendinnetje woonde aan de Hoogstraat, ik in een blok ernaast aan het Groenendaal. Ik liep elke ochtend door de Sint-Janstraat om haar op te halen en samen naar school te gaan. In deze straten heb ik leren fietsen, hier heb ik gestoepkrijt, touwtje gesprongen, ik heb er belletje trek gedaan, in de Sint-Janstraat heb ik mijn eerste zoen gekregen.
Buitenpelen tussen de parkeerplaatsen
Mijn vriendin en ik woonden allebei in portiekwoningen. Het blok waar ik woonde stamde van net na de oorlog uit 1946, de letters PAX boven de portiek herinneren daaraan. Mijn ouders vertelden dat het blok was gebouwd ‘met stenen uit het puin van de oorlog’. Dat voelde bijzonder en een beetje mysterieus. Mijn vriendin woonde in een iets moderner blok uit de jaren vijftig. De woningen zijn nog dezelfde jaren vijftig woningen met winkelruimtes in de plint en expeditiestraten in de binnenhoven.
Dit soort expeditiestraten waren in het begin van de wederopbouw een moderne feature om de bewoners te ontzien van druk expeditieverkeer aan de voorzijde. Toch kwam er kritiek op de combinatie van winkelen en wonen in één bouwblok. Het uitzicht vanaf de balkons is inderdaad niet erg mooi: platte zwarte daken met airco’s erop. De doodse aanvoerstraten zien eruit als moderne stegen. Eén beeld uit mijn jeugd zegt wellicht genoeg: ooit hing er, waarschijnlijk als boodschap uit de onderwereld, recht tegenover de achteruitgang van het Chinese restaurant een strop aan een boom. Dit soort straten zijn plaatsen voor shady business. Afijn, vanwege de kritiek hebben ze in het Lijnbaanensemble gekozen voor een meer strikte scheiding tussen winkels en woningen.
Als kind wisten we wel raad met die achterkanten, het was spannender om te spelen in dit vreemde niemandsland dan in de officiële speelplaats op het Achterklooster. Omdat de 1e Sint-Janshof wat groter was, kon je daar ook balspelen doen. Tenminste, als er geen auto langs moest. Tegenwoordig staan er grote vuilcontainers. Het wordt er niet gezelliger op.
Rotterdamse Mews
De Hoogstraat is de laatste jaren door een gericht winkelbeleid levendiger geworden. Karakteristieke zaken zijn er gevestigd zoals een Kinky kapper, de sneaker store Woei, een koffiebar, een luxe cocktailzaak en hippe ontwerpbureaus. Maar de woningen kijken nog steeds uit op die ongure expeditiestraten. Op uitnodiging van AIR hebben dit jaar drie architectenbureaus nagedacht hoe die aangepakt kunnen worden. Dat heeft drie heel verschillende plannen opgeleverd voor de Sint-Janstraat en de 1e Sint-Janshof die daar direct op aansluit. De locatie is daarom een interessante case-study voor wat je zou kunnen doen met expeditiestraten en -hoven die je genoeg in Rotterdam tegenkomt.
Bureau Monadnock stelt voor om de straatwand van het bouwblok aan de Sint-Jansstraat door te trekken door er een smal en hoog hotel te plaatsen. Het hof wordt een binnentuin dat een entree aan het Oostplein verbindt met de Sint-Janstraat. Daarmee is het hof niet meer publiek, maar dat is een bewuste keuze, vertelt Job Floris van Monadnock: “Wij geloven dat dit soort binnenhoven alleen levensvatbaar zijn als ze privaat eigendom worden. Dan weet je zeker dat iemand er zorg voor draagt en zich verantwoordelijk voelt.”
In het ontwerp van architect Willem-Paul Dreesmann staan een aantal tweelaagse woningen, waardoor het expeditiehof een semi-openbaar woonhofje is geworden: de Rotterdamse Mews. Hiermee refereert hij aan de bekende Londense Mews, kleinschalige woningen die in de 18e eeuw zijn gebouwd in stegen en hofjes aan de achterkanten van grote huizen in Londen. Ooit bedoeld voor dienstbodes, zijn deze Mews door hun intieme en geborgen karakter tegenwoordig aantrekkelijk voor mensen die bewust voor de stad kiezen. Je zou zeggen dat dit een win-winvoorstel is voor de gemeente die de binnenstad wil verdichten én jonge gezinnen wil aantrekken.
Expeditiestraat voor sociaal verkeer
Lagado Architects wil met hun voorstel een andere invulling en betekenis aan de plek geven, maar doet dat zonder iets bij te bouwen. Dit bureau wordt gerund door Maria Vasiloglou and Victor Verhagen. Zij hebben voor hun plan eerst onderzoek gedaan naar de behoefte van bewoners en bedrijven rondom het hof. Verhagen: “De bewoners willen graag het platte dak van de winkels vergroenen. Bedrijven waren bang dat een paviljoen dat we eerst hadden ontworpen in het hof óók leeg zou komen te staan, zoals nu al het geval is met winkelruimtes in de plint.” Dus hebben ze besloten om er helemaal geen gebouw neer te zetten in hun ontwerp. Verhagen: “Vol bouwen maakt het doods. Onze indruk is dat ze bij het programma Klein & Fijn nog te veel focus hebben op gebouwen. Maar gaat verdichten nu om bouwen of om meer mensen op straat? Volgens ons gaat het om dat laatste. Het hof moet een verblijfskwaliteit krijgen. Een plek om lekker te niksen.”
In het ontwerp proberen de architecten tegemoet te komen aan de wensen van de bedrijven en bewoners van het blok. Het plan wil van de achterkant een voorkant maken door een houten pergola rondom de achtergevel te bouwen. De pergola dient boven tegelijkertijd als balustrade voor een nieuw groen dak voor de bewoners en als plantenbak voor klimplanten die het hofje vergroenen. Door de achterkanten te openen ontstaat er zo een plein met mogelijkheden voor horeca of voor andere bedrijven. Verhagen: “De fysiotherapeut in het gebouw zou een extra buitenruimte ook goed kunnen gebruiken.” De pergola zou eventueel door bewoners en bedrijven voor weinig geld zelf gebouwd kunnen worden. Het enige dat de gemeente dan moet doen, is de straat en een aantal parkeerplaatsen opheffen, maar dat hoeft volgens Verhagen niet zo’n probleem te zijn: “Uit ons onderzoek blijkt dat die expeditiestraten eigenlijk niet meer voor de aanvoer van goederen worden gebruikt. En het past binnen het beleid van de gemeente om minder op straat te parkeren. Dit moet daarom een expeditiestraat worden voor sociaal verkeer!”
Voorlopig is nog niet bekend óf en welk van de drie plannen gerealiseerd zal worden. Alle drie de bureaus zitten aan tafel met de gemeente en zijn eerste aanspreekpunt voor deze locatie. Monaddock zegt al in gesprek te zijn met een mogelijk hoteleigenaar en Lagado Architecten gaat praten met de eigenaar van het gebouw. Ze zouden zelf als aanjagers van het gebied alvast een kantoor willen betrekken in de leegstaande winkelruimtes van het blok.
Ik vind het een mooie gedachten dat expeditiestraten in Rotterdam een tweede leven krijgen. De speelsheid van Lagado architecen spreekt mij erg aan, het is eigenlijk de gedroomde speelplaats die ik als kind had willen hebben. Toch kan ik mij goed voorstellen dat de Mews van Willem-Paul Dreesmann een oplossing zijn voor dit soort locaties. Zo kunnen er ook weer spelende kinderen gebruik maken van de expeditiestraten, maar dan mét moeders op de uitkijk vanaf de straatzijde.
Bekijk alle drie de ontwerpen op de Facebook-pagina van deze PLUG locatie.
PLUG is op zoek naar nieuwe locaties! Weet jij waar open gaten, hoeken of koppen in Rotterdam te vinden zijn? Of ben je zelf bezig een PLUG-project van de grond te krijgen? Help mee om beweging te krijgen rond kleine bouwprojecten die de stad vormen en verrijken. Mail je locatie, plan of project naar de redactie via [email protected], of kijk voor meer informatie op www.plugrotterdam.nl.
Nog geen reactie — begin de discussie!