Burgemeester Aboutaleb roept burgers op om met goede ideeën te komen voor Rotterdams beleid. Welke beleidsideeën maken een goede kans van slagen en welke belanden onvermijdelijk in het Museum voor Overbodig Beleid? Wie slim is bestudeert de bestaande olifantenpaadjes.
Op 1 juli plaatste Ron Bormans, voorzitter van het College van Bestuur van Hogeschool Rotterdam op zijn blog een aantal kritische kanttekeningen bij het onderwijsbeleid. Knellende kaders en hinderlijk beleid die in de weg staan van goed onderwijs mogen wat hem betreft opgeborgen worden in een her op te richten Museum voor Overbodig Beleid. Wat is dat voor een museum?
De term ‘Museum voor Overbodig Beleid’ is in 2006 gelanceerd door de Commissie Innovatie Openbaar Bestuur. Doel van het museum was om de regelzucht van de rijksoverheid ter discussie te stellen door achterhaalde en overbodige wet- en regelgeving digitaal te exposeren.
Het Museum voor Overbodig Beleid heeft tot 2008 beleid uit verschillende plaatsen in Nederland geëxposeerd, is toen overgenomen door de Vereniging Nederlandse Gemeenten onder de titel “De Etalage” en is in 2010 ter ziele gegaan.
Het Museum voor Overbodig Beleid wilde de regelzucht van de rijksoverheid ter discussie te stellen door achterhaalde en overbodige wet- en regelgeving digitaal te exposeren
Rotterdam laboratoriumstad
In de catalogus, die dateert uit 2006, staat één museumstuk uit Rotterdam: het deelgemeentelijk bestuur. De argumentatie om het deelgemeentelijk bestuur tot een museumstuk te verheffen is dat het niet duidelijk is waar de grens ligt tussen verantwoordelijkheden van stadbestuur en deelgemeentelijk bestuur. Bovendien is de doelstelling om het bestuur dichter bij bewoners te brengen niet gehaald. In maart 2014 kan het deelgemeentelijk bestuur definitief de museumkast in: met de gemeenteraadsverkiezingen zullen de deelgemeentes ophouden te bestaan en omgevormd worden tot gebiedscommissies.
Misschien ontbreken verdere Rotterdamse stukken in het museum vanwege de geschiedenis van de stad, haar niet aflatende, voortvarende werklust en haar imago als laboratoriumstad. Ontwerpen van Rose, het Justus van Effenblok in Spangen, stedenbouwkundige ontwerpen van De Jongh, personificatie van het idee van de stad als technologisch kunstwerk. Ontwerpen van Witteveen, in de jaren twintig één van de grondleggers van de moderne stedenbouw in Nederland en het Basisplan van Van Traa, die stedenbouw transformeert tot ruimtelijk management, het zijn slechts enkele voorbeelden. Ook op sociaal terrein laat Rotterdam zien dat zij een laboratorium is: Sociale Vernieuwing, OpZoomeren, Duimdrop, de Rotterdamwet, kluswoningen, noem maar op.
Actieve burger
Alle beleid wordt, als je het maar lang genoeg volhoudt, een keer overbodig en eindigt in absurditeit. De kunst is om aan te blijven sluiten op de vragen die leven. Is het geheim van Rotterdam dat de stad voortdurend op zoek is naar alternatieven, naar beleid dat aansluit op een stad waarin de samenleving constant aan verandering onderhevig is? Of is dat het juist waardoor Rotterdam altijd in de toekomst vooruit valt en is de laboratoriumgedachte teveel gebaseerd op het idee van maakbaarheid?
Wat is de onderliggende gedachte van burgemeester Aboutaleb, die op 31 juli alle Rotterdammers opriep om duurzame en passende plannen voor de stad te bedenken en uit te voeren? De burgemeester vraagt Rotterdammers om mee te denken over toekomstig beleid. Burgers blijken steeds actiever bij te willen dragen aan het maken en bedenken van beleid: “Daar waar aanvankelijk alleen ambtenaren presentaties hielden en bewoners vooral klaagden, zien we de afgelopen periode juist steeds vaker dat ambtenaren het podium geven aan bewoners en ondernemers. De bewoners in de zaal komen niet met klachten over problemen die de overheid voor ze moet oplossen, maar steeds vaker met concrete oplossingen, gave ideeën en verrassende initiatieven.”
Gaat de oproep van Aboutaleb alsnog leiden tot een grote collectie stukken Overbodig Beleid? Of is het juist een goed idee om vanuit de pragmatische en directe wensen van burgers te werken, in de geest van Rotterdam als laboratoriumstad?
Om op deze vragen een antwoord te geven is het handig meer te weten over wat beleid overbodig of juist nuttig maakt.
Olifantenpaadjes
Over het grootse deel van ons gedrag denken we niet na. Ons slimme onbewuste, dat zo’n 90% van ons gedrag regisseert, regelt zaken die plaatsvinden buiten het toezicht van ons bewustzijn. Het bewustzijn wordt slechts af en toe geconfronteerd met de eindproducten van onbewuste processen.
Ons gedrag wijkt dus af van het rationele gedrag dat beleidsmakers voor ogen hebben. We handelen irrationeel. In plaats van de officiële weg, nemen we liever een shortcut, een olifantenpaadje (een ingelopen afsnijroute door het gras), waardoor we sneller op de plaats van bestemming zijn. Dat doen we omdat ons gedrag grotendeels is gebaseerd op gewoontegedrag en risicomijdend gedrag. Het zijn aangeleerde handelingen die door herhaling geautomatiseerd zijn en relatief stabiel zijn. In feite zijn het conventies, onuitgesproken regels die ons gewoontegedrag aansturen: het sociaal en cultureel kapitaal. Zo weten we allemaal hoe we ons in een klaslokaal dienen te gedragen, hoe het ‘werkt’ in een restaurant, wat we moeten doen (en laten) in de bus en wat er van ons verwacht wordt op het werk.
Mensen kiezen liever het zekere boven het onzekere, het bestaande boven het nieuwe, blijven graag binnen hun eigen comfortzone. Daarom is het slimmer om de bestaande olifantenpaadjes te inventariseren en slimme oplossingen van beleid te zoeken die passen bij bestaand gedrag en die aansluiten op psychologische mechanismen. Inzicht in olifantenpaadjes biedt inzicht in succesvolle beleidsoplossingen.
Het is slimmer om de bestaande olifantenpaadjes te inventariseren en slimme oplossingen van beleid te zoeken die passen bij bestaand gedrag en die aansluiten op psychologische mechanismen.
Ook is het slim om de keuzemogelijkheden van gedrag in het beleid te beperken: veel mensen vinden het ingewikkeld om uit een assortiment van alternatieven te moeten kiezen. Het is nuttig om gebruik te maken van de sociale omgeving: mensen houden anderen in de gaten en passen daaraan hun gedrag aan. Iedereen begrijpt dat op plekken waar mensen denken dat niemand hen ziet, de kans op neuspeuteren groter is. Daarnaast is het belangrijk dat de fysieke omgeving het beleid ondersteunt, de ruimtelijke inrichting bepaalt voor een belangrijk deel hoe mensen zich gedragen. Zo is bijvoorbeeld aangetoond dat mensen veel meer rekening met elkaar houden op plekken waar het onderscheid tussen fietspaden en voetpaden niet bestaat.
Als je succesvol beleidsveranderingen wilt implementeren die afwijken van de gebaande (olifanten)paden, is het nodig om mensen uit hun comfortzone te halen. Want alleen als mensen geen beroep kunnen doen op gewoontegedrag gaan ze op zoek naar alternatieven. Het is een ultiem moment om beleidsveranderingen te implementeren. Wil je dat mensen hun gedrag veranderen? Creëer dan nieuw beleid dat vooral stapsgewijs een beroep doet op gedragsveranderingen. En last but not least: geef in de uitvoering van alle beleid positieve aandacht aan gewenst gedrag.
Ja, en?
Dus wat denkt u? Gaat het ons, inwoners van Rotterdam, helpen als we meedenken over de toekomst van de stad? Is er bestaand beleid in Rotterdam, dat volgens u overbodig is en linea recta naar het Museum voor Overbodig Beleid kan? Hebt u ervaring met beleid dat disfunctioneert en kunt u dat verklaren? Of zegt u: lariekoek, zo’n Museum voor Overbodig Beleid, er zijn belangrijkere dingen. Daar ben ik erg benieuwd naar.
