Redt Dam de Rotterdamse economie?

Het is zoeken met een bouwlamp naar goed nieuws over de economie. Harry te Riele vormt een uitzondering: samen met zijn geestverwanten biedt hij sinds kort Dam aan, een alternatieve munteenheid die de Rotterdamse economie moet aanjagen. Op Vers Beton legt hij uit wat het probleem is, en hoe Dam dat kan oplossen.

Sinds 1 augustus is hij live voor kleine ondernemingen in en rond Rotterdam: Dam. Dam is een handelsmunt om producten en diensten te verhandelen buiten de euro om. Je betaalt met smartphone of internet, dus geen briefjes of metaal. Een Dam is ongeveer een euro waard, en een rekening open je via rotter-dam.nl.

Dam zit anders in elkaar dan de euro, yen of dollar. Rekeninghouders geven elkaar onderling steeds kleine kredietjes. Koop jij iets van je buurman, dan daalt jouw saldo en dat van je buurman stijgt. Stond je op nul, dan ga je in de min. Nu moet jij weer iets zien te verkopen aan een andere rekeninghouder zodat je saldo weer stijgt.

Dam zit dus zo in elkaar dat alle rekeninghouders steeds rond de nullijn bewegen. Tel je alle saldi op, dan kom je op elk moment op nul uit. Sta je rood, dan betaal je geen rente. Sta je in de plus, dan krijg je geen rente. Er zijn geen rente-op-rente-mechanismen, en er hopen zich nergens schuldbergen op. De Dam-economie wordt daarom niet instabiel als de handel niet doorlopend groeit. Bovendien zijn de gebruiksvoorwaarden transparant en de risico’s voor wie instapt laag en helder. Juridisch is Dam dan ook geen bank.

Robuuste regionale economie

Stichting Dam is een initiatief van zeven onafhankelijke Rotterdammers rond het Kleiwegkwartier. Onze filosofie is simpel: gaat het goed met de kleine ondernemingen in onze stad, dan worden veel – héél veel – Rotterdammers een stuk welvarender en gelukkiger. Momenteel gaat het met veel van die kleine bedrijven alleen níet goed. Rotterdam is geen stad waar geldstromen automatisch op af komen. Den Haag wel. Amsterdam ook. Rotterdam moet het economisch gezien zelf klaren, en dat geldt zeker voor de kleine ondernemingen hier.

Gelukkig heeft de stad ruim genoeg bedrijven die iets bijzonders leveren, en er zijn ook ruim genoeg consumenten die dat willen hebben. Het enige wat een florerende handel tussen hen momenteel blokkeert, is iets wat euro heet. Het hebben van één munt lijkt efficiënt, totdat ze ophoudt te doen wat ze moet doen: het ondersteunen bij ruilprocessen en Rotterdammers zo helpen hun dromen te verwezenlijken.

Daarom zetten wij er in deze tijd van geldschaarste een tweede systeem naast, waardoor iedereen weer lucht krijgt. We ontwierpen Dam zo dat hij bedoeld is om mee te handelen, en niet om op te potten of om mee te speculeren. Zo geven we alle deelnemende bedrijven een duw in de rug. Gaat het slecht met de euro, dan stijgt de omzet in Dam. Gaat het juist goed met de euro, dan daalt Dam. Die twee systemen samen leveren een robuustere regionale economie. Dat is onze filosofie.

Vervreemd geld

Kort wat geschiedenis om duidelijk te maken waarom dubbele financiële systemen nuttig zijn. Kennedy, Lietaer en Rogers beschrijven in hun boek People Money uit 2012 bijvoorbeeld hoe parallelle geldsystemen vroeger eeuwenlang de norm waren. Vaak waren er muntstelsels voor kleinere uitgaven naast stelsels voor grotere. Tijdens de opkomst van de natiestaat aan het einde van de achttiende eeuw werden veel daarvan verboden. Dat had niet te maken met problemen met robuustheid of efficiency. Het verbod vormde vooral een onderdeel van het centraliserings- en uniformeringsgevecht waarvan de uitkomst op dat moment nog onzeker was.

Maar de geschiedenis draait anno nu wederom. De natiestaat is over haar top, en de stad lijkt het nieuwe dominante cluster te worden. Monetaire macht is doorgeschoven naar supranationale niveaus, en het financieringssysteem heeft zich daarbij vervreemd van de rest van de samenleving. Dam biedt als reactie daarop een handels- en betaalplatform dat zich juist uitdrukkelijk verbindt met lokale ondernemingen, handelspatronen en cohesie.

Nieuw groot verhaal

Maar hoe is het financiële systeem ooit geworden zoals het is? Daarvoor moeten we terug naar 1944, toen een grondwaarde onder onze financiële stromen ontwikkeld werd. De samenleving besloot toen namelijk nooit meer de ellende te willen meemaken van de eerste en tweede wereldoorlog. Vrede voor zoveel mogelijk mensen kwam binnen handbereik door wederzijdse afhankelijkheid via internationale handel.

Decennia van vrede bevestigen die grondwaarde, en langdurige economische groei maakt dat rente- en schuldaflossing geen probleem zijn. Een handvol ontwikkelingen eind jaren tachtig (val van de Muur, machtsverschuiving van manager naar aandeelhouder, activistische aandeelhouderstechnieken, verlichting balansverplichting financiers, opkomst IT) maakt dat het financiële systeem praktisch autonoom gaat opereren.

Sindsdien is dit systeem nauwelijks meer in staat zich te verbinden met grote maatschappelijke opgaven in ons land: innovatie, duurzaamheid, werkgelegenheid, herontwikkeling en transities. De langzame leercurven en lage groeipercentages die bij herontwikkeling en transities horen, passen niet met de na 1990 steeds dominanter geworden waarde ‘maximaliseren financieel rendement op virtueel aangemaakt vermogen’. Rente- en hefboommechanismen dwingen tot doorlopende economische groei, ook als krachten achter die groei structureel afvlakken. Terwijl sectoren als energie, landbouw, bouw en zorg al een jaar of twintig zoeken naar hun nieuwe grote verhaal, begint het financiële systeem daar pas – aarzelend – mee na de val van investeringsbank Lehmann in het najaar van 2008.

Ambitieniveau

Als in een groot maatschappelijk systeem de zekerheid over de ontwikkelingsrichting plotseling krimpt, dan rest ons weinig anders dan onze persoonlijke, directe omgeving te mobiliseren om te zoeken naar nieuwe ontwikkelpaden. Bij geld is dat niet anders. Terwijl de bewegingsvrijheid van leidende organisaties momenteel wordt ingesnoerd, breekt er tegelijk een periode van diversiteit aan. Dam is daar een illustratie van, net als tientallen andere parallelle geldsystemen in Europa die al draaien of op stapel staan. Er ontstaat zo een analogie met wat systemen als landbouw en energie al twintig jaar doormaken.

Dam is dus een historisch begrijpelijke stap van zeven mensen die merendeels niet tot de kern van ons financiële systeem behoren. Ons ambitieniveau ligt een ordegrootte hoger dan alles wat er tot nu toe op dit gebied in ons land is neergezet. Wij willen tien- tot vijftienduizend rekeninghouders in vijf jaar in de regio Rotterdam.

Zuidas

Meerdere mensen noemen dit een onmogelijke opgave. Als ik een bevriende innovatie-econoom in de lente van 2012 mail over mijn plan, dan is het antwoord dat hij er weinig in ziet. Zijn reden: het plan speelt zich niet af aan de Zuidas. Een lid van de internationale koepel voor complementaire valuta stelt drie maanden later dat de allerbeste Amerikaanse wervingsteams deze groeiaantallen bij lange na niet halen.

Daar tegenover staan gesprekken van Dam-leden met goeroes waarvan geen enkele het Dam-doel als principieel onhaalbaar bestempelt. De software is open source, kan de transacties aan, en de stand van IT maakt het goedkoop. Ook juridisch zit het goed in elkaar. Monetair gezien elimineert Dam de nodige nadelen van de euro. Rotterdamse kleine bedrijven hebben bovendien ruim voldoende dynamiek en innovatiekracht, en kampen met overcapaciteit. Er is een draaggolf van ontevredenheid in de stad over financiële routines. Mensen beginnen zich weer te organiseren in verbanden. Allemaal prachtige krachten die een duw in de juiste richting geven.

Uitgestelde beloning

Als we Dam lanceren, blijken Rotterdamse bedrijfsnetwerken cruciaal. Zo wint het Damteam pas aan kracht als de initiatiefnemers in contact komen met experts. In formele en informele netwerken van kleine ondernemingen ontstaan de verbanden, zoals tijdens ZZPRO, De Buurtwerkplek en Open Coffees in het Kleiwegkwartier en het centrum.

Een voor een komen diverse partijen aan boord om ons te helpen. De netwerker en de IT-er. De bankenexpert. De jurist. De vertaler Engels. De marketeer. Eén teamlid wordt gevonden op een lagere-schoolplein waar vaders in afwachting van hun kids een praatje met elkaar aanknopen. Zo blijkt in een straal van twee kilometer alle benodigde kennis aanwezig. In de eerste schil om het team heen blijken bovendien professionals bereid sessies te leiden waarin naam en identiteit ontstaan. Een graficus ontwerpt – in ruil voor een uitgestelde beloning – de huisstijl.

Omzet, economie en cohesie

Inmiddels zijn we vijf weken live en hebben we al negentig bedrijven aan boord. Daar zit van alles tussen: bakker, meubelmaker, groentehandel, wijnhandel, koffieleverancier, account, kroeg, grafisch ontwerper en IT-expert. Maar ook: vertaler, videoproducent, fotograaf, verhuurder van werkruimte, strategisch adviseur, coach, masseur, jurist, cateraar en econoom.

Die mooie diversiteit klinkt als heel wat, maar het is nog te klein in omvang. De echte opgave is het verder opbouwen van een handelsnetwerk. Dam zal hierin alleen slagen als uiteenlopende Rotterdamse netwerken de hand reiken. Hubs. Winkeliers. Ontwikkelbedrijven. Gemeente. Stadslandbouwers. Energieproducenten. Evenementen. Noem maar op.

Elke verdiende Dam blijft in de stad. Hij lekt niet na enkele betalingen weg naar de plekken op aarde waar het rendement het hoogst is. Dam draagt bij aan verbetering van de bedrijfsomzet, lokale economie en cohesie door échte waarde-uitwisseling op te krikken. Lukt een verbinding met Rotterdamse netwerken niet op grond hiervan, dan kan Dam zijn opschaling vergeten. Lukt het wel, dan laat de stad als eerste in Nederland zien dat je met een kleine groep onafhankelijken én hun netwerken een aanvullend geldsysteem kunt neerzetten dat de samenleving wél dient en dat je daarmee invloed hebt op de monetaire routines die schier onaantastbaar lijken.

Aanstaande woensdagavond vindt in Arminius een groot debat plaats over alternatieve monetaire systemen, zoals de Bitcoin. Ook Dam komt die avond aan bod. De entree deze avond is zowel met euro’s als alternatieve producten te betalen. Kijk voor meer informatie op de website van Arminius.