Designprijs: imago über alles?

Vandaag wordt de Rotterdam designprijs uitgereikt. Genomineerd zijn ‘projecten, producten en onderzoeken van de afgelopen twee jaar die voorbeeld stellend zijn voor de designwereld’, zo luidt het persbericht. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, lijkt de link met de Rotterdamse ontwerpwereld minimaal. Kim Hoefnagels vraagt zich af hoe dat kan. Met illustratie van Eva Wijers.

Design als economisch oppepmiddel is hot. Steden gebruiken het om hun imago op te vijzelen. Creatieve broedplaatsen, de natuurlijke habitat van designers, rijzen als paddenstoelen de grond uit. Want, zo is de achterliggende gedachte, design is een belangrijke pijler van creativiteit en dat komt weer ten goede aan de creatieve economie: dé economische belofte van deze eeuw. Eindhoven heeft er zelfs zijn Unique Selling Point van gemaakt. Elk jaar organiseert de zelfverklaarde designstad van Nederland de Dutch Design Week en de Dutch Design Awards.
Hoewel Rotterdam zich op de eerste plaats profileert als architectuurstad, koketteert ook zij graag met design. Een voorbeeld hiervan is de tweejaarlijkse Rotterdam designprijs die dit jaar op 31 januari wordt uitgereikt. De prijs, waarvan de gemeente de belangrijkste geldschieter is, gaat gepaard met een presentatie in Museum Boijmans van Beuningen en een reeks uitzendingen van AVRO’s Kunstuur. Doel van de organisatie is om ‘de staat van de Nederlandse vormgeving te belichten’.

Bijrol

Wat opvalt aan deze editie is dat de Rotterdamse ontwerpwereld minimaal is vertegenwoordigd. Als we aannemen dat de nominaties inderdaad een doorsnede van Nederlandse vormgeving zijn, dan is de Rotterdamse ontwerpwereld van marginaal belang – en dat terwijl de prijs ooit door de gemeente in het leven is geroepen om de positie van vormgeving en architectuur in de stad kracht bij te zetten.
Van de vijftien genomineerden zijn er drie in Rotterdam gevestigd: modeontwerper Marga Weimans, de grafisch vormgevers van Studio Dumbar en ontwerpbureau Spark design & innovation. Op zich is één op vijf geen slechte score, maar wie verder kijkt, merkt al snel dat de organisatie erom heen weinig met het lokale designveld te maken heeft, het bestuur van de gelijknamige stichting, onder wie industrieel ontwerper Marcel Vroom, daargelaten.
De artistieke leiding is, net zoals voorgaande editie, in handen van tentoonstellingsmaker en cultureel adviseur Joanna van der Zanden uit Amsterdam. Zij heeft vijf scouts bijeengebracht die elk drie ontwerpers hebben genomineerd. Geen van de scouts komt uit Rotterdam.
“Bij de selectie van de scouts let ik niet op waar ze vandaan komen”, legt Van der Zanden uit. “Waar het mij om gaat, is dat ze ieder een andere discipline vertegenwoordigen en dat ze verder kijken dan hun eigen praktijk. Ze moeten over de hele breedte van het ontwerpveld actief zijn.”

“Het gaat om kwaliteit”

En zo kan het dus gebeuren dat de Rotterdamse ontwerpwereld tijdens deze editie slechts een bijrol speelt. Tom Dorresteijn, CEO van Studio Dumbar, ziet dat niet als een gebrek. “De kracht van de prijs is dat het landelijk een groot aanzien heeft. Daar hoort die vrijheid van keuze bij. Natuurlijk moet er plaats zijn voor scouts die in Rotterdam zijn gevestigd, maar vanuit een vrije keuze zonder verplichte quota.” Ook Robert Barnhoorn, directeur van Spark design & innovation, vindt het goed dat de organisatie niet alleen regionale prioriteiten heeft. “Het gaat om kwaliteit en dat hangt niet samen met een locatie. Bovendien, als je kijkt naar economisch belangen, dan is het volgens mij beter om de vormgevingssector niet per regio in te delen, maar Nederland te profileren als één regio met een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor creatieve bedrijven.”

Imago

De meerwaarde van de Rotterdam designprijs voor het lokale ontwerpklimaat is volgens Van der Zanden vooral de aandacht die het evenement genereert: “Naast de tentoonstelling in Museum Boijmans van Beuningen is er een programma met speciale rondleidingen, dialogen en een symposium over designkritiek. Zo profileert de stad zich als een platform voor reflectie op hedendaagse designontwikkelingen.”
Met andere woorden, het draait meer om de beeldvorming van Rotterdam als designstad en veel minder om het versterken van de lokale vormgevingssector. Bestaat dan niet het gevaar dat de designprijs te veel een imago-kwestie wordt; een aantrekkelijk laagje vernis waarmee de gemeente en Museum Boijmans van Beuningen zich aan de buitenwereld presenteren?

Internationale allure

Dorresteijn vindt de beoordeling van de prijs als puur een imago-kwestie te negatief: “Ik denk dat je van geen enkel geïsoleerd initiatief kan verwachten dat het de ontwerpwereld naar een hoger plan brengt. Rotterdam is een speciale stad, met de rauwe, internationale energie van de haven; het is een spannende en interessante stad, de enige Nederlandse stad met internationale allure. De combinatie van zo’n stad met een creatieve sector is fantastisch. Als de designprijs die reputatie bevestigt en uitdraagt, dient dat een doel.”
Die reputatie is ook één van de redenen waarom Barnhoorn zijn bedrijf in Rotterdam vestigde: “Hiervoor zaten we in Dordrecht en Ridderkerk, maar als je internationaal werkt, ligt Rotterdam gunstiger. Het is beter bereikbaar met het openbaar vervoer, bekender in het buitenland en het heeft een uitstraling die past bij onze werkwijze. Daar komt bij dat de gemeente de deur heeft opengezet voor ons; het OntwikkelingsBedrijf Rotterdam heeft constructief meegedacht over een geschikte bedrijfsruimte.” Door ruimte te bieden aan creatieve ondernemers, door te faciliteren en te ondersteunen, draagt de gemeente een steentje bij aan de lokale vormgevingssector, vindt hij. “En dan mag ze ook best het imago van creatieve stad uitdragen, dat trekt ook weer nieuwe bedrijvigheid aan.”

Meer vliegen in één klap

Als je faciliteert en een goed klimaat voor een creatieve bloeiperiode kweekt, groeit de creatieve economie vanzelf, lijkt de algemene gedachte. Nu kun je je afvragen of het inderdaad zo werkt: is economische voorspoed het gevolg van creatieve bedrijvigheid? Wanneer er sprake is van economische groei op een plek waar veel creatieve bedrijven zijn, is dat nog niet automatisch het bewijs van causaliteit. Toch doet de gemeente Rotterdam van alles om zichzelf te promoten als aantrekkelijke vestigingsplaats voor creatieve kenniswerkers in de hoop de lokale economie te versterken. De Rotterdam designprijs is daar een voorbeeld van. Het belang van de prijs voor de gemeente is vooral het cultiveren van dat creatieve imago. Voor de organisatie is het dan ook geen prioriteit (meer) om de Rotterdamse vormgevingssector beter voor het voetlicht te brengen.
Het kan toeval zijn dat de Rotterdamse ontwerpwereld dit jaar geen actieve rol speelt bij de designprijs, maar het is ook veelzeggend. De Rotterdamse ontwerpwereld fungeert nu vooral als een passieve vaandeldrager van de ‘creatieve stad’, terwijl ze ook een interessante, inhoudelijke betekenisgever kan zijn. Natuurlijk, veel kan en doet de sector ook zelf, maar door meer Rotterdamse ontwerpers bij het evenement te betrekken, slaat de organisatie meer vliegen in één klap: ze brengt Rotterdamse ontwerpers voor het voetlicht, ze laat zien dat Rotterdam floreert als creatieve stad en ze legt een link tussen lokale en nationale, misschien wel internationale, netwerken. Of dat vervolgens ten goede komt aan de lokale economie blijft de vraag, maar daarmee wordt de Rotterdam designprijs in ieder geval meer dan een mooi plaatje-praatje.