Schrijver Vincent Cardinaal is gefascineerd door begraafplaatsen. Speciaal voor De Donkere Dagen van Vers Beton ging hij met fotograaf Menno Bouma op pad. Zij trokken langs zes Rotterdamse begraafplaatsen, elk om een andere reden bijzonder.
Bezoek eens een begraafplaats! De schrijver van dit artikel blijft het herhalen. Er is niets luguber of raar aan. Het zijn schitterende stadsparken, tjokvol historie. Doordat ze eeuwen aan dode Rotterdammers herbergen behoren begraafplaatsen ook nog eens tot de top van het stadserfgoed. Rotterdam kent veel bijzondere begraafplaatsen. In dit stuk bezoeken we er zes, in willekeurige volgorde.
Hofwijk
Wat? Algemene begraafplaats
Waar? Delftweg 230, Rotterdam
Open? Dagelijks
Even buiten de stad, langs de Delftse Schie, ligt begraafplaats Hofwijk. Ingeklemd aan weerskanten door statige landhuizen, met aan de oostzijde de A13.
Hofwijk werd aangelegd in 1938, aanvankelijk voor de toenmalige gemeente Overschie. Inmiddels doet de begraafplaats dienst voor een groot deel van het noorden en oosten van de stad. Ook is er sinds 1977 een crematorium gevestigd. Daarmee is het meest interessante onderdeel van Hofwijk genoemd. Het crematorium is uitgerust met tal van fraaie kunstwerken en design. Een schril contrast met de begraafplaats zelf, die rechttoe rechtaan is aangelegd, en qua ontwerp weinig indruk maakt. Dit is een plaats voor gewone mensen, waar de dood en de herinnering het zonder veel opsmuk moeten redden.
Hillegersberg
Wat? Begraafplaats Protestantse gemeente Rotterdam-Noordrand
Waar? Kerkdreef 2, Rotterdam
Open? Dagelijks
Gelegen in een zijstraat van de Bergse Dorpsstraat in Hillegersberg, ligt een van de meest bijzondere plekken die Rotterdam rijk is. Gedrapeerd rondom de historische Hillegondakerk ligt begraafplaats Hillegersberg. Grote, loodzware betonnen platen vormen een trappensysteem en herbergen al honderden jaren de familiegraven van tal van prominente Rotterdammers. Zo divers en ‘normaal’ als de namen op de zerken van een begraafplaats als Hofwijk zijn, zo geprononceerd zijn ze hier. Dutilh, Borgman, Viruly, Le Fevre de Montigny. De kerk die het orgelpunt vormt stamt uit 1500, de ruïne van zijn voorganger zou van 1250 dateren. Als het precies hard genoeg waait, en het een beetje miezert, waant een mens zich hier in een roman van de zussen Brontë.
Crooswijk
Wat? Algemene begraafplaats, Rijksmonument
Waar? Kerkhoflaan 1, Rotterdam
Open? Dagelijks
De oudste gemeentelijke begraafplaats van de stad ligt in Crooswijk. Gesticht in 1832 en ontworpen in Engelse landschapsstijl. De entree is klassiek: populieren, een grindpad en een fraai gebouwtje-met-aula. Ze zorgen voor een gevoel van tijdloze rust. De plek kent een forse militaire component. Naast vele Crooswijkers liggen er ook meer dan 1000 slachtoffers van het bombardement begraven. Verder zijn er gedenkstenen voor oorlogen in Indië en Korea, en werden er ook een flink aantal geallieerde soldaten ter aarde gesteld.
De geschiedenis met de woonwijk is kleurrijk, al is er op het eerste gezicht niet veel meer van over. De volksbuurt die er decennia pal tegenaan lag is gesloopt. Een buurt waarin de begraafplaats schertsend ‘camping Crooswijk’ werd genoemd. De zandvlakte die de nog lang niet ingeloste belofte van het ‘nieuwe’ Crooswijk vertegenwoordigt, maakt een desolate indruk.
Joods-Israelitische begraafplaats
Wat? Joods-Israelitische begraafplaats, Rijksmonument
Waar? Toepad 65, Rotterdam
Open? Ma-vr & zo, gesloten op zaterdagen en Joodse feestdagen
Je moet er even voor zoeken, maar dan tref je ook wel iets heel bijzonders. In De Esch weggestopt tussen de bossages van het Toepad, ligt de Joodse begraafplaats. Voor wie hem wil vinden: naast hockeyvereniging Leonidas, voorbij de Van Ghentkazerne. Goed om te weten: mannelijke bezoekers worden er geacht een hoofddeksel te dragen.
De begraafplaats wordt ontsloten door een gietijzeren hek en twee symmetrisch opgestelde gebouwen. Alles stamt uit 1895, en hetzelfde geldt voor de traditioneel ingerichte begraafplaats die erachter ligt. In twee perfect symmetrisch uitgelijnde grasvelden staan manshoge zerken, over een lengte van ongeveer 200 meter. De meesten staan er al lang, en zijn overwoekerd met mos. Het wemelt van de epitaafs die melding maken van concentratiekampen en de Tweede Wereldoorlog. Hier worden niet veel nieuwe graven meer geslagen.
In de verte, perfect in lijn met het middenpad, staat een gigantisch billboard. Het probeert de forensen van de A16 te verleiden om naar Q Radio te luisteren, of een vakantie bij Neckermann te boeken. Een op een vreemde manier indrukwekkend staaltje horizonvervuiling.
Oostzeedijk
Wat? Voormalig Joodse begraafplaats
Waar? Oostzeedijk, ter hoogte van de Infirmeriestraat
Open? Gesloten voor publiek
Rotterdam kent een rijke Portugees-Joodse traditie, alweer bijna door de tijd vergeten. In de zeventiende eeuw was deze gemeenschap op drift: ze zocht een nieuwe plaats om haar doden te begraven. Na een kort verblijf in Crooswijk, kwam men uiteindelijk terecht langs wat nu Oostzeedijk heet. Daar ligt nog altijd een begraafplaats, al is deze al meer dan 200 jaar(!) niet meer in gebruik. Misschien is het wel het best bewaarde geheim van de stad. Achter bruin baksteen, ter hoogte van eetcafé Het Boerengat, kun je hem vinden. Het is niet meer dan een strook gras, met ruim honderd zerken. Betreden is er niet bij: de toegangsdeur is dicht. Wie het toch wil zien loopt best richting de kruising van de Oostzeedijk met de Willem Ruyslaan. Bij de ingang van de spuuglelijke parkeergarage die de begraafplaats overschaduwt, kun je gemakkelijk over de afrastering kijken.
Jan van Loonslaan
Wat? Voormalig Joodse begraafplaats
Waar? Grasperk Jan van Loonslaan, langs de Vondelweg
Open? Altijd toegankelijk
Als je er langs fietst of loopt lijkt het niet meer dan een trapveldje. Tot je beter kijkt, en als eerste misschien opmerkt dat het hekwerk dat om deze twee hectare gras loopt geen opening kent. En kijk eens omhoog! Op de diagonaal langs het veld geplaatste flats staan twee identieke sculpturen van een engelfiguur. Deze richten een klaroen tot de hemel. In de noordoostelijke hoek staat een steen. Daarop verklaart een plaquette wat hier werkelijk gaande is. Dit veld is een van de oudste begraafplaatsen van de stad. Aangelegd in 1613. In het gras liggen 17 zerken. Ze behoren toe aan de Portugese joden waar het hierboven al over ging. De stichter van deze gemeenschap in Rotterdam, Abraham de Pinto, ligt er ook. Als deze plaats iets verbeeldt, dan wel de gedachte dat iedere uithoek van Rotterdam een interessant verhaal kan herbergen.
Al 13 reacties — discussieer mee!
Mooi stuk, ondanks dat ik letterlijk achter de oude Joodse begraafplaats heb gewerkt, was het mij nooit opgemerkt. Maar niet op Zuid geweest? Zuiderbegraafplaats is ook mooi (en ging open op de dag van capitulatie), met bijzondere aparte vakken.
Stiekem was ik liever naar Zuid (idd mooie begraafplaats!) gegaan, dan naar Hofwijk. In mijn herinnering was die mooi, en ik wilde er per se een grote, algemene begraafplaats bij, maar Hofwijk viel eerlijk gezegd ontzettend tegen.
Gemiste kans, kortom!
Heeft Rotterdam eigenlijk een islamitische begraafplaats? En zo nee, waar begraven Rotterdamse moslims dan hun doden?
Geen echte islamtische begraafplaats, maar onder andere de Zuiderbegraafplaats heeft aparte delen voor moslims.
De meeste moslims in Nederland laten zich volgens mij begraven in hun land van (oorspronkelijke) herkomst…zal met al die nieuwe generaties wel gaan veranderen.
Tis misschien wat vreemd om een begraafplaats naar voren te willen duwen in deze, maar zou de Zuiderbegraafplaats zeker willen aanraden voor een bezoek. Daar beleef je echt waar The Smiths al over zongen in Cemetry Gates, alleen zul je er niet “Keats en Yeats on your side” vinden, maar Cor Vaandrager. Om precies te zijn als je graf B-705 bezoekt. Daar ligt de dode legende, of ie rust en of ie er uberhaupt nog ligt, zou ik niet met zekerheid durven zeggen. Anders gewoon het stuk van Martin Bril lezen over het bezoek aan het graf van zijn held, Vaandrager.
Daarnaast is de Zuiderbegraafplaats gewoon een van de grootste, en best onderhouden tuinen die Rotterdam rijk is.
Mooi stuk. Grappig ook: woon al sinds 1987 om de hoek, maar die engelen bij Van Loon had ik nog nooit gezien!
Tussen de Willem Buytewechstraat en het Kerkepad in de wijk Delfshaven van Rotterdam ligt een omheind stukje terrein van zo’n 10×10 meter, eigenlijk midden op een openbare speelplaats. Volgens zeggen zou dat ook een kleine begraafplaats zijn, maar dat is ter plekke nergens aan te zien.
Vroeger was er een begraafplaats langs de Schie bij de Mathenesserbrug in de wijk Spangen. Kan mij er vaag iets van herinneren (ben 83) maar kan er nergens gegevens over vinden.
Foto bij Crooswijk is Oud Kralingen NH begraafplaats.
Moslims kunnen particulier een graf kopen met begraafrichting Mekka.
Ze zijn er op de Zuiderbegraafplaats. Eén voor Ahmadija moslims en één voor anderen (denk Soennieten)
Volgens Islamitische regels dient een dode eerst ritueel gewassen te worden en daarna in doeken liggend op de rechterzij begraven te worden.
Begraven zonder kist is in ons land bij wet verboden vandaar dat men liever uitwijkt naar het land van herkomst.
Bij nader inzien is de foto toch Crooswijk. Waarom juist dit meest oninteressante deel van nationaal monument Crooswijk?
De RK begraafplaats Crooswijk is één van de twee (RK Den Haag) begraafplaatsen met een arcade! Veel mooier.
De Joodse begraafplaatsen zijn buiten de stadsmuren geplaatst!
Alles is trouwens uitstekend gedocumenteerd.
Begraven in Rotterdam en omstreken. Roterodamum 1999
en over A.B. Crooswijk .De stad en de dood. Archief
Dank voor de heldere bijdrage aan de beantwoording van een eerdere vraag. Over de gekozen foto bij begraafplaats Crooswijk: keuze van de fotograaf, in samenspraak met mij, de auteur. Lagen meerdere beweegredenen aan ten grondslag. Buiten een bepaalde esthetiek, bijvoorbeeld het feit dat ik expliciet de vlakte van Nieuw Crooswijk noem: mij een doorn in het oog, daar ik opgegroeid ben ik de volkswijk die er lag. Verder vertrouw ik deze fotograaf in onze samenwerking altijd blindelings.
Verder snap ik de opmerking ook wel – het is een schitterende begraafplaats, belangrijk erfgoed.
Nog kort even iets over de Joodse begraafplaatsen.
Joodse graven mogen niet geruimd worden, omdat men gelooft in een lichamelijke wederopstanding na de komst van de Messias.
In de kerken waar men vroeger begroef, werd wel geruimd, ondanks het feit dat men soms “eeuwig”durende grafrechten verkocht.
Ook werd in “rekkelijke” kringen de lichamelijke wederopstanding meer vervangen door een geestelijk vervolg in het eeuwige leven.
De zeis is het symbool van het doorsnijden van de draad die lichaam en geest verbindt.
Als ik dit nalees merk ik dat ik als schoolmeester mijn klassen mis.