Ruilen op z'n Rotterdams

Met gesloten beurs winkelen is aan een stevige opmars bezig. Waarom betalen voor diensten of goederen als ruilen ook een mogelijkheid is? Vers Beton duikt in de wereld van het nieuwe proletarisch shoppen en ontdekt dat van ruilen allang geen huilen meer komt.

Het hek van de dam

De galerijflat van Corrie Hagenaars (56) in Ommoord ruikt schoon en fris als wasmiddel. De kleine kamers zijn tot aan het plafond volgestouwd met doorzichtige plastic bakken en houten rekken, gesponsord door Gamma. Het hele huis ligt barstensvol kleding. De wasmachine draait volcontinu. Drie vrijwilligers zitten aan haar eettafel. Ze sorteren, vouwen en strijken, inspecteren de bakken en hangen de rekken vol. Half verscholen achter een kledingrek staat Hagenaars’ bank. De huisraad moet deze dinsdag maar even wijken voor de kledingruilwinkel. Zo gaat het al een jaar, sinds ze een ruilwinkel startte voor kinderkleding.
Hagenaars is de eerste om het toe te geven: haar Stichting Kinderkleding Ruilen is uit zijn jasje gegroeid. Niet een beetje, maar een heleboel. “Eigenlijk is het niet meer te doen hier. Voor de ruilwinkel zou het beter zijn als de stichting verhuist naar een groter pand. Want sinds ik vorig jaar maart de eerste klant begroette, is het hek van de dam.”
Ook Myra Ranshuysen (30) begon een ruilwinkel, samen met Daisy Hymink. Hun Stichting Onze Tuin in de Pieter de Raadtstraat is in ruilwinkeltermen nog maar een baby van vier maanden oud, en bovendien alleen op woensdagochtend open. Ook hier, in een ruimte van krap twintig vierkante meter, is geen vrij hoekje meer te vinden. Overal hangt en ligt kleding, opgestapeld, in dozen, in kratten, onder de tafel, aan de waslijn die het donkere pand in de breedte doorkruist.
Op een rustige woensdagochtend zijn er twee vrouwen binnen. Maar dat soort ochtenden komt niet veel meer voor. “In onze eerste week hadden we al een noodoproep binnen via de mail”, zegt Ranshuysen. “Een hoogzwangere vrouw zonder huis, en zonder spullen voor haar baby. Haar hebben we aan een complete baby-uitzet geholpen.”

Flauwvallen van de honger

Armoede is een belangrijke reden voor de explosie aan ruilmogelijkheden, merken de vrouwen van beide stichtingen. Zonder geld kun je niks kopen, maar wat te ruilen heeft iedereen. Dat ervaren Hagenaars en Ranshuysen telkens weer als hun winkel de deuren opent. “Al zie je goed aan de spullen die ze meenemen, hoe de vork in de steel zit. Er is wel eens iemand flauw gevallen tijdens het kleding uitzoeken”, herinnert Hagenaars zich, “want ze had nog niet gegeten die dag. Geen geld voor meer dan één maaltijd. Voor die vrouw heb ik maar even een boterham gesmeerd.”
Hun houding verraadt ze, ook al vertellen ze hun verhaal niet. Het zit in de oogopslag. “Schouders omlaag, blik naar beneden, soms tegen de tranen aan zitten”, zegt Hagenaars. “Onze klanten zijn mensen die net een paar euro boven de bijstandsnorm zitten, zodat ze niet naar de Voedselbank kunnen en niet in aanmerking komen voor de Kledingbank. Bij ons hoeven ze niet hun hele papierwinkel te laten zien, maar kunnen ze zelf iets uitzoeken, mits ze iets te ruilen meenemen.”
Ranshuysen heeft in de vijftien ochtenden in haar ruilwinkel ook al de nodige ellende voorbij zien komen. “Als je in de bijstand moet, word je echt door het stof getrokken. ik ken niemand die ‘kiest’ voor de bijstand, tenzij het echt niet anders kan. Armoede kan iedereen overkomen. En ja, sommige mensen maken domme keuzes. Ik heb daar geen oordeel over. Bij mij mag iedereen komen winkelen.”

Geen gedoe

Stichting Kinderkleding Ruilen en Stichting Onze Tuin zijn particuliere initiatieven, gedreven door vrouwen die het in hun vrije tijd erbij doen. Losgezongen van alle instanties die zich bemoeien met armoede, en met goede reden. “Iemand in de bijstand mag eens in de zes maanden kleding halen bij de Kledingbank”, weet Hagenaars. “En dan nog alleen met een ‘bedelbriefje’ van de Sociale Dienst. Hier mag het altijd. Als je maar schone, hele kleding meeneemt. Geen briefjes, geen gedoe.”
De twee kledingruilwinkels hanteren dezelfde filosofie: dat je arm bent, wil niet zeggen dat je er als een sloeber bij moet lopen. “Ik wil dat klanten zich hier weer mens voelen”, zegt Ranshuysen. “Een belangrijk onderdeel daarvan is dat je zelf kunt bepalen hoe je eruit ziet. En trouwens, ons gaat het er net zozeer om al die kledingstukken die door kinderhanden in een fabriek ver weg gemaakt zijn, een langer leven te geven. Met onze ruilwinkel willen we ons steentje bijdragen in het tegengaan van massaproductie, iets goeds doen voor het milieu. Je wilt niet weten hoe vaak het voorkomt dat we hier zakken vol kleding krijgen met de prijskaartjes er nog aan.”

Participatiemaatschappij

Duurzaamheid, die andere factor van belang in de Rotterdamse ruileconomie, speelt niet alleen bij Onze Tuin een grote rol, ook voor LetsShop Schiebroek is de kringloopgedachte essentieel. De winkel heeft een eigen valuta, de Shop, en is met haar goederen- en dienstenuitruil al bijna 12,5 jaar een soort participatiemaatschappij avant la lettre. Hoe het werkt: je neemt een product mee of biedt een dienst aan, zoals tuinonderhoud of de hond uitlaten. Daarvoor krijg je Shops, die je kunt gebruiken om andere diensten en goederen uit te ruilen. Ooit kreeg Lets subsidie, bedoeld om de winkelpanden en het ondersteunend personeel te kunnen betalen. Dat hield voor de afdeling Schiebroek op in 2012. Met 950 deelnemers is LetsShop Schiebroek desondanks derde op de ranglijst van de in totaal zeven Lets-locaties in Rotterdam.
Dat de animo voor ruilen groeit, merkt winkelmanager Peter (58, achternaam “hoeft niet”) goed. “Drie jaar geleden verwerkten we drieduizend transacties. In 2013 waren dat er zevenduizend.” Peter ziet de noodzaakklanten toenemen. Evenzogoed groeit het aantal klanten dat er een sport van maakt om zo goedkoop mogelijk te leven. “De verhouding is hier 50/50. Dat gemengde is juist zo leuk. Sommige deelnemers struinen de afvalbakken af voor ze hier naartoe komen of leveren spullen uit hun voedselpakket in, andere brengen hun spullen hier naartoe omdat ze weten dat het goed terecht komt. En voor andere klanten zijn we een soort bibliotheek. We hebben bijvoorbeeld ook een mevrouw die iedere week twee of drie dvd’s haalt. Als ze ze bekeken heeft, ruilt ze de schijfjes weer in.”
Schiebroek zit middenin een overgangsfase, van gesubsidieerd naar zelfvoorzienend. De omslag van een winkel met betaalde krachten naar een winkel gerund door vrijwilligers is inmiddels gemaakt. De winkel kreeg een make-over. De bezem ging door de spullen. “Ons uitgangspunt bij inname van tweedehands is dat een ander er blij van kan worden. Volgend plan op de lijst is een direct innamebeleid. Nu krijgen deelnemers pas Shops als hun ingebrachte spullen verkocht zijn. Als de winkel meteen Shops verstrekt, gaat de omloopsnelheid omhoog. En veel van ons aanbod staat sinds kort online.”

Eenvrouwsruileconomie

Carolien Hoogland (37) heeft aan den lijve ervaren hoe zelfvoorzienend een mens kan zijn op basis van ruilen. In 2010 ging ze een bijzonder experiment aan – een jaar lang zonder geld leven – door een éénvrouwsruileconomie uit de grond te stampen. De crisis en alle gesprekken daarover wakkerden een oud verlangen aan: “Doen wat ik leuk vind, zonder me druk te maken om geld.”
Geven wat je kan en nemen wat je nodig hebt, met die gedachte benaderde Hoogland bedrijven en mensen om haar heen. “Aan Andijvie, de biologische winkel waar ik boodschappen deed, vroeg ik: wat kan ik voor jullie doen om een jaar lang producten te ontvangen die jullie kunnen missen? De eigenaren wilden een koffietentje in de winkel beginnen, maar hadden de mankracht noch de tijd. Dat heb ik dus voor ze geregeld. Iedere zaterdag was ik er te vinden.”
Hoogland vroeg een goede vriend om tijdelijk bij haar in te trekken, om zo de waterrekening en de belastingen te betalen. Voor haar energierekening stapte ze naar Eneco. “Ze hapten ook nog. In ruil voor een onderzoeksnotitie over de duurzame producten van Eneco en de behoefte daaraan bij hun klanten kreeg ik een jaar lang stroom.”
Iedere donderdag hield ze open huis en kookte ze voor wie maar wilde aanschuiven een avondmaal met wat ze die dag in huis had. De zoete inval, noemde ze dat. “Er was altijd meer dan genoeg. Het heeft me dat jaar aan niks ontbroken.”
De verzekering hapte niet en aan de zorgverzekering wilde ze niet tornen, vanwege haar kind, Max, die toen 3 jaar oud was. Ze betaalde de verzekeringen een jaar vooruit: in totaal duizend euro. Op nieuwjaarsdag 2009 omwikkelde ze haar portemonnee met ducttape. “En dan gaat het leven gewoon door. Mijn koelkast was vol, mijn vaste lasten gecoverd. Ik was uit die mallemolen van consumptiedrift gestapt. Dat gaf een hoop rust.”
Het regelen was het meeste werk. “Spontane acties lukken niet als je ruilt zoals ik het heb gedaan. Aan de andere kant ontstaat er een serendipiteit door ruilen. Met de houding ‘ik kan dit, wat heb jij nodig?’ ontstaan er prachtige dingen.” Geld, wil Hoogland maar zeggen, is heel makkelijk. “Het haalt de noodzaak weg om met mensen in contact te treden. Ruilen gaat uit van vertrouwen en de bereidheid om elkaar te leren kennen.”

Vertrouwen

Juist dat is een eigenschap die de ruilers met elkaar verbindt. Een ander hulp bieden als dat nodig is, zonder dat daar direct iets tegenover staat, en erop vertrouwen dat daar in de toekomst iets tegenover staat. Al is het voor kinderkledingruiler Hagenaars soms wat teveel; haar dichtgegroeide huis, de graaiers die ze soms binnen krijgt en het dealen met alle onwillige instanties, kerken en Legers des Heils. Maar dan denkt ze aan die ene mevrouw met haar peuter, die voor het eerst in lange, lange tijd iets ‘nieuws’ voor zichzelf mocht uitzoeken. “Ze koos een zonneklep uit. Het stelde niks voor. Maar dat kind was er zo blij mee. Later mailde haar moeder dat ze haar kind al lang niet meer zo gelukkig had gezien. Ze putte zich uit in dankbaarheid. Het ontroert me nog steeds als ik eraan denk. Een zonneklep. Zo simpel kan het zijn, soms. Onbetaalbaar.”