Atelier Herenplaats: "Ontwikkelen waar je goed in bent"

Atelier Herenplaats toont en begeleidt kunstenaars met een beperking. Nieuwe plannen in de zorg pakken donkere wolken samen boven de instelling. Inge Spaander nam poolshoogte voor Vers Beton.
Aan de Schiedamse Vest wordt een deel van de gevel ingenomen door de kunst van Atelier Herenplaats. Wie op een doordeweekse dag Atelier Herenplaats binnenloopt wordt vriendelijk begroet door de kunstenaars die daar iedere dag aan het werk zijn.
Ik word opgevangen door Callam de Ruijter, een autistische jongen, die in zijn vrolijke potloodtekeningen symbolen uit de hedendaagse cultuur opneemt. Britney Spears, Disneyfiguren en rockbands, ze dansen van het papier. Callam schenkt mij een kop koffie in en vertelt over zijn werk en inspiratiebronnen. Langzaam druppelen de andere kunstenaars binnen. Tegen half tien is iedereen hard aan het werk. Ik krijg een rondleiding langs de kunstenaars en bekijk met Mandy Struik, sinds 2007 aangesteld om de kunstenaars te begeleiden, de indrukwekkende verzameling van werk in de artotheek.

Geen dagbesteding, een academie

Atelier Herenplaats is niet zomaar een atelier. Het atelier is onderdeel van Stichting Pameijer en is in feite een dagbestedingscentrum. Atelier Herenplaats onderscheidt zich van andere dagbestedingscentra door hun professionele focus op de cliënten en hun plek midden in de maatschappij. Centraal gelegen tussen andere galeries en musea en midden in de stad is het atelier voor iedereen toegankelijk. De begeleiders hebben allemaal een pedagogische en kunstzinnige achtergrond.
Als cliënt wordt je hier niet zo maar aangenomen. Dit atelier is een kunstopleiding voor kunstenaars die door hun beperking niet terecht kunnen bij een academie. De kunstenaars worden begeleid in hun ontwikkeling als kunstenaar, onder meer door de regelmatig terugkerende ladebesprekingen, waarin de productie van de voorbije weken wordt besproken. Mandy: “Ik ben aangesteld om er voor te zorgen dat de kunstenaars optimaal kunnen werken. Dit betekent dat ik ze moet uitdagen in hun ontwikkeling als kunstenaar, maar ook dat ik als pedagoog te werk moet gaan. De kunstenaars hier hebben specifieke begeleiding nodig, als ze die krijgen kunnen ze groeien als kunstenaar.”

Van wereldwijde betekenis

Het atelier werd in 1991 opgericht. Stichting Pameijer wilde met dit initiatief een plek faciliteren waar de verstandelijk gehandicapten onderdeel van de maatschappij konden zijn. Atelier Herenplaats heeft zichzelf en de kunstenaars wereldwijd op de kaart weten te zetten. De kunstenaars vallen met hun werk onder de outsider art, waarmee kunst wordt aangeduid die niet beïnvloed wordt door invloeden van buitenaf. Atelier Herenplaats heeft inmiddels over de hele wereld aan exposities mee gedaan. Zo staan zij sinds 2003 ieder jaar op de Outsider Art Fair in New York. Het werk van de kunstenaars gaat de hele wereld over. Het bekendste voorbeeld hiervan is misschien wel Laan Irodjojo. Zijn fotografisch geheugen en trefzekere lijnen hebben al menig Rotterdams gebouw in beeld gebracht.
Maar ook binnen Nederland en Rotterdam hebben de kunstenaars hun steentje bijgedragen. Zo kon de museumnachtbezoeker zichzelf vorig jaar laten portretteren door Paulus de Groot en reist de religieuze kunst van Johanneke van Nus langs Nederlandse kerken. Sommige kunstenaars geven workshops op het Albeda College, het atelier heeft zijn eigen kunstuitleen en regelmatig wordt er werk verkocht.

Door de jaren heen hebben verschillende kunstenaars samengewerkt met kunstenaars zonder beperking. Het atelier is daarnaast een belangrijke stageplek voor studenten uit de pedagogische en kunstzinnige hoek. Mandy: “Onze cliënten staan niet alleen midden in de maatschappij, ze zijn ook van belang. Ze laten zichzelf zien en geven kennis en ervaring door aan kunstenaars, jongeren en andere geïnteresseerden.”

Meer dan er alleen maar mogen zijn

De overheid heeft als wens uitgesproken dat een ieder gaat werken naar vermogen. In 2015 zal de Participatiewet in werking treden, de wet heeft tot doel om alle mensen actief te laten meedoen aan de samenleving. Uitvoering van de wet komt bij de gemeentes te liggen en vraagt om veranderingen in de huidige zorgstructuur. Een integrale aanpak door gemeentes en zorginstellingen en een goede samenwerking met bedrijven is noodzakelijk. Ook mensen met een beperking zullen zo veel mogelijk een plekje in de samenleving moeten vinden. Atelier Herenplaats bewerkstelligt dit al sinds jaar en dag. Ze biedt de cliënten meer dan alleen onderdeel zijn van de samenleving, ze worden in staat gesteld om specialist te worden in iets waar ze echt in uitblinken.
Tijdens de rondleiding tonen de kunstenaars met een professionele houding hun werk. Ze zijn trots. Niet omdat ze dit, ondanks hun beperking, toch mogen doen. Nee, ze zijn trots omdat ze voelen dat ze een talent hebben en dit mogen ontwikkelen.

Voortbestaan van het Atelier

De concrete gevolgen van de veranderingen in de zorg zijn nog onduidelijk. Er wordt gekort en de zorg wordt anders ingedeeld. Na het al eerder moeten sluiten van twee van de drie atelierruimtes zijn ook voor Atelier Herenplaats nieuwe veranderingen onvermijdelijk. Even stond het voortbestaan van Atelier Herenplaats op losse schroeven. Inmiddels is duidelijk dat Atelier Herenplaats kan blijven voortbestaan, maar op zoek moet naar een ander jasje.
Stichting Pameijer onderzoekt of het mogelijk is een samenwerking met Theater Maatwerk en Rotterdams Cultuur Theater Huis aan te gaan. Er wordt uitgekeken naar een grotere locatie waar de drie partijen zich kunnen ontwikkelen tot een Cultuurfabriek, waar er mogelijkheden zijn tot interactie met buurtbewoners. De gemeente heeft interesse in deze plannen en onderzoekt of financiële steun mogelijk is.

Er zijn meer lichtpuntjes. In de kunstwereld trekt de belangstelling weer aan: outsider art was onderdeel van de biënnale in Venetië en van grote veilinghuizen zoals Christie’s. Mandy: “We kunnen altijd nog de barricades op. Voor nu proberen we van binnenuit oplossingen te vinden. In Nederland staan we, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten, nog maar aan het begin van particuliere investeringen. Het is zoeken. Er is gelukkig een groot draagvlak voor het behoud van het atelier.” Ook de medewerkers borrelen van de ideeën, zo zouden ze graag meer workshops willen geven. Tegelijkertijd brengt dit ze in een spagaat. “We zijn er uiteindelijk voor de cliënten en al die plannen kosten wel tijd.”

Gemis voor iedereen

Dat er bezuinigd moet worden, is inmiddels wel gemeengoed. Zowel in de kunst als in de zorg zijn de afgelopen jaren heel wat potjes geld kleiner geworden of leeggeraakt . Ook Atelier Herenplaats zal er niet aan ontkomen. Atelier Herenplaats streeft met hun inrichting al sinds jaar en dag naar een invulling zoals beschreven in de Participatiewet. En nog wel meer dan dat. Een bezoek aan het atelier maakt duidelijk dat ze dat niet alleen voor de kunstenaars doen. Ze doen het ook voor de samenleving. Ze waarborgen het belang van iets ontwikkelen waar je goed in bent.
Vers Beton dankt Stichting Pameijer en Atelier Herenplaats voor het meewerken aan de totstandkoming van dit artikel.