Tijdens het Poetry Internationalfestival vindt zoals elk jaar de Language And Art Gallery Tour plaats, waarvoor kunstwerken op hun taligheid geselecteerd worden. Startpunt is de Rotterdamse Schouwburg, waar Atelier Van Lieshouts kunstwerk Blockhead geëxposeerd wordt. Een gesprek met kunstenaar Joep van Lieshout.

De dagelijkse bedrijvigheid in Atelier Van Lieshout
Wie de omgeving van Atelier van Lieshout nadert, kan niet anders dan aan Edward Scissorhands denken. In de film, van Tim Burton, woont het zonderlinge titelpersonage in een kasteel. Eenzaam en verstoken van de rest van het dorp. Hij bekwaamt zich dagelijks in het snoeien van coniferen en andere hagen. De een nog uitzinniger dan de ander.
Wie het terrein van AvL betreedt, stapt in een vergelijkbare wereld. De industriële omgeving is duidelijk naar de hand gezet door Joep van Lieshout, de ‘kasteelheer’ in kwestie. Een steigerend paard ligt op zijn kant, een wegduikende figuur lijkt juist te staan. De gesuggereerde actie staat in scherp contrast met de rust en stilte op het terrein.
Een deur, zonder tekst of bel, geeft toegang tot een wereld vol bedrijvigheid. Tientallen medewerkers kijken niet op of om als we de ruimte betreden. Er wordt gelast, geschaafd, gehakt en getimmerd. Het Orakel kijkt met halfgesloten ogen toe.
Het is even zoeken naar Joep van Lieshout zélf. Uiteindelijk trekken we hem al schavend onder een groot wit kunstwerk vandaan. Joep gaat zitten aan een lange tafel, om te praten over zijn kunstwerk Blockhead. Tijdens Poetry International is het te zien in de Rotterdamse Schouwburg.
Beeldtaal wint van geschreven taal
Blockhead is in zijn optiek een hoofd waar alles zit, de hersenen, het bewustzijn, het denkvermogen, de ziel, taal. “Op die plek bevindt zich de mens” zegt hij. Hakbewegingen makend vervolgt hij: “De rest kan eraf en heb je in principe niet nodig.” De blokken rondom het hoofd staan voor het rationele denken, voor verplichtingen, verwachtingen, het zijn in feite lasten. Van Lieshout vertelt ook dat de blokken ergens iets weg hebben van spreekballonnen, die ieder op een eigen manier kan interpreteren. En dat is volgens Van Lieshout waar de taal van de beeldend kunstenaar het wint van geschreven taal: letters zijn veel dwingender, laten veel minder ruimte over voor eigen invulling van de betekenis.

Niet in een verhaal van een ander stappen
Zelf leest Van Lieshout alleen non-fictie, zoals encyclopedieën en informatieve boeken: “Ik wil niet in een verhaal van een ander stappen, in een roman met begin en einde. Na vijf pagina’s ga ik het verhaal al zelf invullen, ik ben er te ongeduldig voor. Ben zelf al de hele dag bezig met fictie. Daarom duik ik liever in non-fictie. Poëzie is een ander verhaal, dat is interessanter, opener.”
Een tijdlang is de kunstenaar bezig geweest met Concrete Poetry, een poëzievorm uit de jaren vijftig en zestig. Daarbij wordt niet de letterlijke betekenis van een woord als middel ingezet om betekenis te geven, maar de klank van het woord en de typografische weergave daarvan. Voorloper hiervan is het bekende Boem paukeslag van de Vlaming Paul Van Ostaijen.
Van Lieshouts enige gedicht ooit
Joep herinnert zich dat hij ooit een gedicht schreef. Lang geleden, in 1984, hij was nog maar 21. Hij schudt weemoedig het hoofd. Hij moet even zoeken voordat hij het gedicht vindt, maar draagt het dan met plezier voor, zich verbazend om zijn eigen woorden die hij al zo lang niet terug gelezen had.
-TEAM SATAN
Repetitive film script
1. Escape by car, leap into the luggage space through side door
2. Shot of person cursing that we’ve slipped through his fingers
3. In position in the door opening, opens fire
4. Shot of myself in all-American outfit with contented smirk
5. Machine-gun rattle
6. SATAN written in bullet holes
7. Hanging out of the front car window, enjoying shooting
8. Small man or car escaping
9. Riddled on the side of the road
10. Waving we leave this sacred spot in search of another small car or man
11. See ad. 4
(Luister hier naar Joep van Lieshout zelf)
Het gedicht gaat over het steeds herhalen van hetzelfde, licht Van Lieshout toe. “Team Satan schiet met een machinegeweer, op verschillende plekken. De ‘ikpersoon’ uit het gedicht trekt er een Amerikaanse heldengrimas bij. Dan zie je een autootje ontsnappen, een klein mannetje. Daarna herhalen de gebeurtenissen zich. Enthousiast: ‘Ik had het helemaal moeten uitschrijven. In die tijd ging dat nog niet zo gemakkelijk als nu, ik schreef dat gedicht nog met de hand.”

Snel denken en intuïtie
Het ging de kunstenaar om het neerzetten van een beeld, het eeuwige uitzichtloze herhalen van zetten. Deze vorm koos hij intuïtief. Het symboliseert Van Lieshouts manier van werken. Ook bij het maken van Blockhead ging hij uit van zijn intuïtie, zelf haast overvallen door zijn eigen snelle denken. “Ik begon er ’s ochtends aan, wist nog niet wat het zou worden en ’s middags was het af.”
Dit alles herinnert hem weer aan waar hij mee bezig was. Genoeg gepraat vandaag. Dat witte beeld moet binnen korte tijd een stoomhamer worden, een ode aan de industrialisatie. En hij pakt zijn plamuurmes weer op om aan de slag te gaan. Werkend aan zijn volgende kunstwerk, in zijn eigen beeldtaal.
Voor meer info over de Language & Art Gallerytour, zie de website.
Nog geen reactie — begin de discussie!