Ga naar de inhoud

Het hoofd als symbool van de mens

Tijdens het Poetry Internationalfestival vindt zoals elk jaar de Language And Art Gallery Tour plaats, waarvoor kunstwerken op hun taligheid geselecteerd worden. Startpunt is de Rotterdamse Schouwburg, waar Atelier Van Lieshouts kunstwerk Blockhead geëxposeerd wordt. Een gesprek met kunstenaar Joep van Lieshout.

Atelier van Lieshout
Atelier van Lieshout

De dagelijkse bedrijvigheid in Atelier Van Lieshout

Wie de omgeving van Atelier van Lieshout nadert, kan niet anders dan aan Edward Scissorhands denken. In de film, van Tim Burton, woont het zonderlinge titelpersonage in een kasteel. Eenzaam en verstoken van de rest van het dorp. Hij bekwaamt zich dagelijks in het snoeien van coniferen en andere hagen. De een nog uitzinniger dan de ander.
Wie het terrein van AvL betreedt, stapt in een vergelijkbare wereld. De industriële omgeving is duidelijk naar de hand gezet door Joep van Lieshout, de ‘kasteelheer’ in kwestie. Een steigerend paard ligt op zijn kant, een wegduikende figuur lijkt juist te staan. De gesuggereerde actie staat in scherp contrast met de rust en stilte op het terrein.
Een deur, zonder tekst of bel, geeft toegang tot een wereld vol bedrijvigheid. Tientallen medewerkers kijken niet op of om als we de ruimte betreden. Er wordt gelast, geschaafd, gehakt en getimmerd. Het Orakel kijkt met halfgesloten ogen toe.
Het is even zoeken naar Joep van Lieshout zélf. Uiteindelijk trekken we hem al schavend onder een groot wit kunstwerk vandaan. Joep gaat zitten aan een lange tafel, om te praten over zijn kunstwerk Blockhead. Tijdens Poetry International is het te zien in de Rotterdamse Schouwburg.

Beeldtaal wint van geschreven taal

Blockhead is in zijn optiek een hoofd waar alles zit, de hersenen, het bewustzijn, het denkvermogen, de ziel, taal. “Op die plek bevindt zich de mens” zegt hij. Hakbewegingen makend vervolgt hij: “De rest kan eraf en heb je in principe niet nodig.” De blokken rondom het hoofd staan voor het rationele denken, voor verplichtingen, verwachtingen, het zijn in feite lasten. Van Lieshout vertelt ook dat de blokken ergens iets weg hebben van spreekballonnen, die ieder op een eigen manier kan interpreteren. En dat is volgens Van Lieshout waar de taal van de beeldend kunstenaar het wint van geschreven taal: letters zijn veel dwingender, laten veel minder ruimte over voor eigen invulling van de betekenis.

Joep van Lieshout
Joep van Lieshout

Niet in een verhaal van een ander stappen

Zelf leest Van Lieshout alleen non-fictie, zoals encyclopedieën en informatieve boeken: “Ik wil niet in een verhaal van een ander stappen, in een roman met begin en einde. Na vijf pagina’s ga ik het verhaal al zelf invullen, ik ben er te ongeduldig voor. Ben zelf al de hele dag bezig met fictie. Daarom duik ik liever in non-fictie. Poëzie is een ander verhaal, dat is interessanter, opener.”
Een tijdlang is de kunstenaar bezig geweest met Concrete Poetry, een poëzievorm uit de jaren vijftig en zestig. Daarbij wordt niet de letterlijke betekenis van een woord als middel ingezet om betekenis te geven, maar de klank van het woord en de typografische weergave daarvan. Voorloper hiervan is het bekende Boem paukeslag van de Vlaming Paul Van Ostaijen.

Van Lieshouts enige gedicht ooit

Joep herinnert zich dat hij ooit een gedicht schreef. Lang geleden, in 1984, hij was nog maar 21. Hij schudt weemoedig het hoofd. Hij moet even zoeken voordat hij het gedicht vindt, maar draagt het dan met plezier voor, zich verbazend om zijn eigen woorden die hij al zo lang niet terug gelezen had.
-TEAM SATAN
Repetitive film script
1. Escape by car, leap into the luggage space through side door
2. Shot of person cursing that we’ve slipped through his fingers
3. In position in the door opening, opens fire
4. Shot of myself in all-American outfit with contented smirk
5. Machine-gun rattle
6. SATAN written in bullet holes
7. Hanging out of the front car window, enjoying shooting
8. Small man or car escaping
9. Riddled on the side of the road
10. Waving we leave this sacred spot in search of another small car or man
11. See ad. 4

(Luister hier naar Joep van Lieshout zelf)
Het gedicht gaat over het steeds herhalen van hetzelfde, licht Van Lieshout toe. “Team Satan schiet met een machinegeweer, op verschillende plekken. De ‘ikpersoon’ uit het gedicht trekt er een Amerikaanse heldengrimas bij. Dan zie je een autootje ontsnappen, een klein mannetje. Daarna herhalen de gebeurtenissen zich. Enthousiast: ‘Ik had het helemaal moeten uitschrijven. In die tijd ging dat nog niet zo gemakkelijk als nu, ik schreef dat gedicht nog met de hand.”

Atelier van Lieshout
Atelier van Lieshout

Snel denken en intuïtie

Het ging de kunstenaar om het neerzetten van een beeld, het eeuwige uitzichtloze herhalen van zetten. Deze vorm koos hij intuïtief. Het symboliseert Van Lieshouts manier van werken. Ook bij het maken van Blockhead ging hij uit van zijn intuïtie, zelf haast overvallen door zijn eigen snelle denken. “Ik begon er ’s ochtends aan, wist nog niet wat het zou worden en ’s middags was het af.”
Dit alles herinnert hem weer aan waar hij mee bezig was. Genoeg gepraat vandaag. Dat witte beeld moet binnen korte tijd een stoomhamer worden, een ode aan de industrialisatie. En hij pakt zijn plamuurmes weer op om aan de slag te gaan. Werkend aan zijn volgende kunstwerk, in zijn eigen beeldtaal.
Voor meer info over de Language & Art Gallerytour, zie de website.

Gerelateerde inhoud

Steun onafhankelijke journalistiek

Als abonnee van Vers Beton kun je alle artikelen onbeperkt lezen en delen met je eigen netwerk.

Misschien vind je dit ook interessant

  • De kinderen van Lebensborn: ontworteld, gestigmatiseerd en veerkrachtig

    • Kunst en Cultuur

    “Geef de Führer een kind” was de slogan van Lebensborn, het geboorteprogramma dat Duitsers moest aansporen om zoveel mogelijk ‘arische’ kinderen te verwekken – de beoogde nieuwe leiders van het Derde Rijk. Toen dat niet effectief bleek, werden kinderen die arisch oogden zonder pardon geroofd uit Oost-Europa en ‘gegermaniseerd’. De Rotterdamse fotograaf Angeniet Berkers documenteerde deze veelal onbekende geschiedenis.

  • Sober raves: “De maatschappij zou beter zijn als we elke dag dansten”

    • Kunst en Cultuur

    “Bedankt, maar ik ga liever naar een niet-nuchtere rave, want dit klinkt echt awkward”, is de reactie als Zuza Nazaruk vertelt over sober raves. En toch: aanvankelijk ongemakkelijk tussen een groep vreemden, staat Nazaruk twee uur later uitzinnig mee te dansen, nuchter. Body on. Head off. 

  • Stadsdichter Benzokarim: “Ik wil Rotterdam niet romantiseren. Veel dingen die hier gebeuren zijn fucked up”

    • Kunst en Cultuur

    Een elitaire positie als stadsdichter is aan Karim Ellouta – beter bekend als Benzokarim – niet besteed. Hij wil schrijven voor alle Rotterdammers. De komende twee jaar gaat Benzokarim samen met andere makers op zoek naar zachtheid in de stad: “Dat kan niet zonder kritiek. Ik wil de vinger op de zere plek leggen.”

  • Alle artikelen

De Stadsagenda

  • Opening exhibition Spiritual Disobedience #1:
    Al Falak Al Majdoub: On wandering machines and song-maps of (no)return
    [الفلك المجذوب: رسائل في المَكِينَات الهائِمة وخرائط الـاـعودة الناغِمة] by AZ OOR.
    Curated by Yusser al Obaidi and Leana Boven

    Venue: Gemaal op Zuid
    Datum:
  • Energie van Rotterdam organiseert 𝑫𝒆 𝒆𝒏𝒆𝒓𝒈𝒊𝒆 𝒗𝒐𝒐𝒓 𝒅𝒆 𝒕𝒐𝒆𝒌𝒐𝒎𝒔𝒕, een inspirerende én gezellige bijeenkomst voor iedereen die zich graag inzet voor een duurzame en eerlijke toekomst. Dit doen we samen met om | nieuwe energie, Energiecoöperatie Regio Rijnmond (ECRR) en de Rotterdamse energiecoöperaties!  

    Venue: Het Industriegebouw
    Datum:
  • Hard voor kanker is een hard techno evenement dat wij organiseren voor het goede doel: De Roparun.

    Venue: Now & Wow club
    Datum:
  • Bekijk de agenda

De leukste vacatures in en om Rotterdam

  • Vers Beton zoekt een stagiair vanaf september 2025. We begeleiden je om je eigen leerdoelen te halen en zelf journalistieke producties te maken voor Vers Beton.

  • Volg je de lokale politiek, heb je enige journalistieke ervaring en een vlotte pen? Vers Beton is op zoek naar een freelance redacteur die over lokale politiek wil schrijven.

  • Met veel plezier duiken we elke keer een nieuwe wereld in. Altijd met het doel: onderscheidende communicatie realiseren. We werken met een klein team van specialisten in onze eigen studio in het langste monument van Nederland: de Hofbogen.

  • Bekijk alle vacatures