Wie wie het verleden kent, begrijpt het heden beter. Jacques Börger (Museum Rotterdam) en Anne Jongstra (Stadsarchief Rotterdam) blikken voor Vers Beton maandelijks terug op belangrijke gebeurtenissen in het verleden van Rotterdam. Deze aflevering: parallellen tussen de opkomst van de leefbaren in de 21e eeuw en die van de socialisten, een eeuw geleden.
Leefbaar Rotterdam is here to stay. De Leefbaren behaalden vier gemeenteraadsverkiezingen op rij goede resultaten en hebben een solide positie in het politieke landschap van Rotterdam bemachtigd. Het ziet ernaar uit dat de partij het dirigeerstokje van de sociaaldemocraten gaat overnemen.
In maart 2002 wist Leefbaar Rotterdam met Pim Fortuyn als lijsttrekker in één klap zeventien zetels te behalen, bijna veertig procent van het totaal aantal zetels. In de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 en 2010 kon de partij deze goede resultaten vasthouden, ondanks het tragisch overlijden van de populaire eerste lijsttrekker.
Het verloop van het politieke succes van Leefbaar Rotterdam na het drama met Fortuyn lijkt wel een beetje op hoe de socialisten zich een plek in het stadsbestuur verwierven na de gefnuikte revolutie van Pieter Jelles Troelstra in 1918. Hoe zat het ook al weer met die revolutie?
Troelstra’s mislukte revolutie
In de laatste weken van de Eerste Wereldoorlog stonden Europa en vooral Duitsland op de rand van een revolutie. Burgemeester Zimmerman verwachtte dat de onrust zou overslaan naar Rotterdam. De mensen in Rotterdam leden honger en de werkloosheid was hoog. Hij vroeg twee socialistische raadsleden om medewerking bij een machtswisseling. Ook Troelstra, leider van de Sociaal Democratische Arbeiderspartij (SDAP), dacht dat de revolutie aanstaande was en zou beginnen in Rotterdam. Tijdens een toespraak op 11 november 1918 in het Verkooplokaal riep Troelstra de Rotterdammers op om te demonstreren en een arbeiders- en soldatenraad te vormen, die de zittende gemeenteraad moest vervangen. “De arbeidersklasse in Nederland grijpt thans de politieke macht”, zo verkondigde hij.
Dat bleek een misrekening. De Rotterdamse arbeiders voelden niets voor een machtsgreep. Het revolutionaire vuur brandde een stuk minder fel dan Troelstra dacht. Bovendien reageerde de overheid alert door militairen naar Rotterdam te sturen. Toen ook het gezagsgetrouwe deel van de bevolking zich begon te roeren, was duidelijk dat een machtsgreep kansloos was.
Pluche
Gek genoeg betekende mislukte machtsgreep (of oproep daartoe) van Troelstra voor de socialisten de ommekeer. Ondanks hun groeiende populariteit bij de kiezers, hadden ze tot dan toe geen wethouders mogen leveren. Toen ze bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1919 maar liefst 42% van de stemmen haalden en met negentien zetels in de Raad kwamen, kon niemand meer om hen heen. Het zou het begin zijn van een bijna ononderbroken regeerperiode van ruim tachtig jaar.
De eerste periode was overigens geen succes. De SDAP was groot geworden omdat ze het sociaal ongenoegen een stem had gegeven. Maar eenmaal op het pluche kregen de socialisten te maken met de confessionele coalitiepartners de RKSP (voorloper van de KVP, Katholieke Volkspartij) en de protestantse ARP (Anti Revolutionaire Partij), die keihard op de rem trapten en elk voorstel torpedeerden. Burgemeester Zimmerman moest ook al niet veel hebben van de SDAP. Tot overmaat van ramp raakten de havenarbeiders ontevreden omdat de partij waar ze op hadden gestemd zo weinig voor elkaar kreeg.
Iedereen rijk
Pas in 1932 kwam de SDAP echt stevig aan de macht, niet omdat ze zelf zoveel gewonnen had, maar omdat de andere partijen verloren. Die positie was inmiddels wel ten koste gegaan van het revolutionair elan. De SDAP verkondigde nu als ideaal dat Rotterdam een wereldstad moest worden, ‘schoon van vormgeving, rijk in arbeid en groot in gerechtigheid jegens de misdeelden’. Daar konden de meeste andere partijen zich wel in vinden.
De SDAP, en later de PvdA, moest haar revolutionair idealisme flink matigen om aan de macht te komen en te blijven. Voor Leefbaar Rotterdam zal hetzelfde gelden. D66 zal proberen hard te onderhandelen om de eigen politieke wensen erdoorheen te krijgen en om het wensenlijstje van Leefbaar Rotterdam uit te kleden. Daar zal ook de nieuwe grootste partij van Rotterdam aan moeten wennen. Zo gaat dat in de Nederlandse politiek.
Over deze serie
Deze maandelijkse serie is een samenwerking tussen Vers Beton, Museum Rotterdam en het Rotterdams Stadsarchief. Elke maand duikelen Jacques Börger (Museum Rotterdam) en Anne Jongstra (Stadsarchief) een bijzondere foto op uit het Rotterdams stadsarchief en beschrijven parallellen tussen heden en verleden.
