Arm Rotterdam: De spijkerharde werkelijkheid

Rotterdam is een van de armste steden van Nederland. 65.000 Rotterdammers zijn arm, zo meldt het CBS/SCP in het Armoedesignalement 2013. Dat is 11,6 procent van alle Rotterdammers, tegenover 7,6 procent armen landelijk. Barbara van Straaten ging op zoek naar het wie, wat, waar en hoe van arm Rotterdam.

Wat is armoede?

Armoede is ‘de toestand van de arme’, aldus de Dikke van Dale. De precieze invulling van deze definitie is al jaren een bron van discussie onder beleidsmakers, wetenschappers en overheden. ‘Onze’ 65.000 armen zijn arm volgens de budgetbenadering van het SCP, dat wil zeggen ‘geruime tijd niet de middelen hebben om het minimaal noodzakelijke in de eigen samenleving te verwerven’. Daarbij hanteert het SCP twee verschillende grensbedragen. De absolute ondergrens vormt het basisbehoeftencriterium, met daarbinnen de kosten voor essentiële levensbehoeften zoals voedsel, kleding, wonen en verzekeringen. Daarnaast is er het niet-veel-maar-toereikendcriterium, waartoe ook kosten voor het meedoen aan de samenleving gerekend worden, zoals een korte vakantie of het lidmaatschap van een sport- of hobbyclub. Dit laatste criterium is gebruikt bij het vaststellen van de 65.000 arme Rotterdammers. Zij hebben dus (tenminste) een ontoereikend inkomen voor sociale participatie en vermijden bijvoorbeeld verjaardagen omdat ze geen geld hebben voor een cadeau. Een klein deel van die groep, zo’n 10 procent, heeft ook te weinig geld voor de echte basisvoorzieningen als een goede verwarming van het huis of tenminste om de dag een warme maaltijd. Je zou dus kunnen zeggen: 6500 Rotterdammers zijn te arm om fatsoenlijk voedsel of een degelijk dak boven het hoofd te betalen. De rest kan dat wel, maar heeft geen geld om in de samenleving mee te draaien.

Hoeveel heb je nodig om rond te komen?

Een alleenstaande heeft volgens het SCP minimaal 952 euro per maand nodig voor noodzakelijke bestedingen. Dit bedrag gaat voor het overgrote deel op aan huur en eten. Meedoen aan de samenleving is vastgesteld op 90 euro per maand bovenop het noodzakelijke: 20 euro om bezoek te ontvangen, onder andere, en 24 euro voor vakantie. Deze grensbedragen zijn afhankelijk van je gezinssamenstelling: een alleenstaande ouder met twee kinderen heeft bijvoorbeeld 1430 euro nodig voor de noodzakelijke bestedingen.

Wanneer vindt de gemeente Rotterdam je arm?

Naast het basisbehoeftencriterium en het niet-veel-maar-toereikendcriterium bestaat er ook een beleidsmatige armoedegrens, oftewel: wie valt er onder de doelgroep van het gemeentelijke armoedebeleid? Waar die grens ligt, is afhankelijk van het politieke proces en is dus variabel. In 2012 bracht Rotterdam, opgedragen door landelijke wetgeving, de inkomensgrens van het gemeentelijke armoedebeleid terug van 120 procent van het wettelijk minimumloon naar 110 procent van het wettelijk sociaal minimum (bijstandsnorm). Dit betekende dat de doelgroep van het armoedebeleid met 13.000 huishoudens afnam, van 68.000 huishoudens (een kwart van alle Rotterdamse huishoudens) naar 55.000 huishoudens (een vijfde van alle Rotterdamse huishoudens).
Een alleenstaande Rotterdammer die tot de doelgroep van het armoedebeleid hoort, heeft per maand maximaal zo’n 1000 euro te besteden. Dit ligt iets boven het basisbehoeftencriterium van het SCP, maar onder het niet-veel-maar-toereikendcriterium. Ook blijkt deze grens ‘flexibel’ omdat hij is vastgesteld rond het bijstandsniveau en de hoogte van de bijstandsuitkering kan veranderen. Als de bijstandsuitkering wordt verhoogd, kan alleen daardoor al het aantal armen in de stad toenemen, omdat de armoedegrens daarmee stijgt. En bij een lagere uitkering kan het aantal armen dalen. Een op zijn zachtst gezegd opmerkelijk effect. Dit maakt ook dat de ontwikkeling van het aantal armen in een stad lastig in kaart te brengen is: het is slecht vergelijkbaar over de tijd. Maar andere gemeentes doen dit niet anders, ook Amsterdam en Den Haag gebruiken de grens van 110 procent van het sociaal minimum.

Wie zijn arm in Rotterdam?

Niet alle arme Rotterdammers zijn bijstandstrekkers. Maar liefst 21 procent van ‘onze’ armen zijn mensen met een baan of een eigen onderneming. Wel bestaat, niet verrassend, het grootste deel van de huishoudens met een inkomen tot 110 procent van het sociaal minimum uit mensen met een bijstandsuitkering (41 procent). Bijna 30 procent van hen heeft een pensioen. Een pensioen heb je tot de rest van je leven, maar ook bij een bijstandsuitkering gaat het vaak om een langdurige situatie. Meer dan de helft (54 procent) van alle Rotterdammers in de bijstand ontvangt langer dan drie jaar een uitkering, en één op de vier langer dan vijf jaar. Vooral vrouwen, ouderen (55+), alleenstaande ouders en mensen zonder opleiding zitten vaak lang in een uitkeringssituatie.
Wanneer we de gezinssamenstelling bekijken, blijken vooral vrouwen vaak arm. In totaal zijn er ruim 26.000 arme Rotterdamse huishoudens met een vrouwelijk gezinshoofd, dat is 31 procent van deze huishoudens. Huishoudens met een vrouw aan het hoofd zijn zelfs twee keer zo vaak arm dan huishoudens met een man aan het hoofd. Met name eenoudergezinnen bestaande uit vrouw en kind(eren) (38 procent) en alleenstaande vrouwen (29 procent) leven vaak onder de armoedegrens. Paren, zowel met als zonder kinderen, zijn juist in minder dan 10 procent van de gevallen arm.

Hoeveel kinderen groeien op in armoede?

Bijna een op de vijf (18 procent) Rotterdamse kinderen tot en met 17 jaar groeit op in armoede. Rotterdam voert daarmee het landelijke lijstje aan, met op twee en drie Amsterdam en Heerlen, waar 14 procent van de kinderen opgroeit in een gezin met weinig geld.

Waar wonen arme Rotterdammers?

Het gemiddelde besteedbaar huishoudensinkomen ligt in Rotterdam zo’n 14 procent lager dan in de rest van Nederland: 29.300 euro in Rotterdam, tegenover 34.200 euro landelijk, en is ook nog eens het laagste van de vier grote steden. Het inkomen loopt binnen Rotterdam behoorlijk uiteen: van 21.000 euro (=1750 euro per maand) in de wijk Zuiderpark tot 55.400 euro (=4600 euro per maand) in Kralingen-oost.
Ook het percentage Rotterdammers dat onder de armoedegrens leeft, verschilt nogal per deelgemeente. Dit loopt uiteen van ruim een kwart in Delfshaven en Feijenoord tot minder dan 10 procent in Pernis en Rozenburg.

Hoeveel Rotterdammers hebben schulden?

In 2011 hadden zo’n 27.000 Rotterdammers (5 procent) problematische schulden. Dit is 12 procent meer dan het jaar daarvoor. De verwachting is dat deze toename nog verder door zal zetten. De groepen met de meeste schulden zijn te vinden in de leeftijd 20 tot 40 jaar, alleenstaanden, alleenstaande ouders en jongeren. Het totale bedrag aan schulden in 2011 van Rotterdammers die in een traject voor schuldhulpverlening zitten, is € 40,1 miljoen, met een gemiddeld schuldbedrag per persoon van 40.000 euro. Ze hebben vooral schulden bij de Belastingdienst, huurschulden en gas- water- en elektriciteitsschulden. De meeste schuldenaren hebben een laag inkomen, maar steeds vaker hebben ze ook een modaal of zelfs hoger inkomen en steeds vaker werken ze als zelfstandige.

En dus?

Dus wat kunnen we concluderen? Rotterdam is arm. Binnen Rotterdam wonen de meeste armen in Delfshaven en Feijenoord. Een Rotterdamse arme is in de meeste gevallen een vrouw, leeft van een uitkering, maar blijkt ook zomaar een baan of een onderneming te kunnen hebben. Dat werpt voor de nieuwe coalitie twee interessante kwesties op. Wanneer is werk lonend en niet zomaar een vermomming voor een leven onder bijstandsniveau? En: is het niet veel effectiever om armoedebestrijding te beginnen bij de Rotterdamse vrouw?
Arm Rotterdam week De ambities van de nieuwe Rotterdamse coalitie zijn torenhoog, de bezuinigingsdrift is navenant. Op het stadhuis werken beleidsambtenaren van de verantwoordelijke wethouder naarstig aan de praktische uitvoering van de ambitie om Rotterdam uit de foute lijstjes te krijgen. Voor het zomerreces krijgt de gemeenteraad bericht. In deze nieuwsluwe periode neemt Vers Beton een week lang de gelegenheid te baat om eens te kijken hoe het ervoor staat met arm Rotterdam.