Wie het verleden kent, begrijpt het heden beter. Jacques Börger (Museum Rotterdam) en Anne Jongstra (Stadsarchief Rotterdam) blikken maandelijks terug op gebeurtenissen in het verleden van Rotterdam. Deze aflevering: de Ramadan.
Het islamitische deel van de Rotterdamse bevolking viert de Ramadan. Dat betekent een maand lang van zonsopgang tot zonsondergang geen eten, niet drinken en roken en geen seks. Het is ook een periode waarin deze voor Nederland vrij jonge godsdienst weer even extra zichtbaar is in de stad.
Door een speling van het lot begon de islam hier wortel te schieten juist toen de christelijke kerken massaal leegliepen. Wat gebeurde er precies? Een korte geschiedenis van de eerste moskeeën in Rotterdam.
Raadselachtig
De plotselinge afname van de kerkgang is nog altijd een enigszins raadselachtig fenomeen, want in de jaren vijftig van de twintigste eeuw bepaalde de georganiseerde godsdienst nog een belangrijk deel van het leven. De kerken zaten in die dagen vol en religieuze kwesties konden de gemoederen zo nu en dan flink beroeren. Toen Rotterdam in 1956 een bisdom werd, leidde dat in protestantse kring tot felle reacties. Sommigen zagen de komst van de bisschop als een poging om de invloedssfeer van het Vaticaan uit te breiden. De Rotterdamse rechter A. Dirkzwager beschouwde de bisschop als een vertegenwoordiger van een vreemde mogendheid en vond dat hem zijn burgerrechten moest worden ontnomen.
Afbraak
Een kleine twintig jaar later leken dit soort twisten tussen protestanten en katholieken hopeloos ouderwets. Veel kerkbanken bleven inmiddels op zondag leeg. De ene na de andere Rotterdamse kerk sloot dan ook zijn deuren om vervolgens te worden afgebroken. De meeste Rotterdammers leken dat wel best te vinden. De afbraak van de Koninginnekerk in Crooswijk ging in 1972 nog met veel protest gepaard, maar daarna hadden slopers min of meer vrij baan. In 1973 ging de Wilhelminakerk tegen de vlakte, in 1974 de Josephkerk, in 1976 volgden de Rozenkranskerk en de Stieltjespleinkerk, in 1977 sneuvelde de Snellemankerk. Vaak volgde een kort berichtje in de krant, soms met een fotootje erbij en dat was het dan.
Muzelmannen en andere Aziaten
In 1971, toen de protesten tegen de afbraak van de Koninginnekerk in volle gang waren, merkte een lezer van Het Vrije Volk sarcastisch op dat het gebouw wel omgevormd kon worden tot moskee. “Met geringe kosten is een luidspreker aan te brengen, op de toren, dan kunnen de muzelmannen en andere Aziaten bediend worden met het morgengebed. De Rotterdamse huisbazen zijn bereid de huizen rond de kerk aan buitenlanders te verkopen, zodat er een kashba groeit.”
Eigen godshuizen
Het is geen toeval dat de briefschrijver over een moskee begon. Juist in deze jaren begonnen arbeidsmigranten uit Turkije en Marokko te ijveren voor eigen godshuizen, bij voorkeur in de buurt waar ze woonden. Daarbij kregen ze steun van onder andere de Interkerkelijke Werkgroep Buitenlandse Arbeiders (IWBA), een samenwerkingsverband van de Rotterdamse kerken. Vooral de Taakgroep Islam van de IWBA werd niet moe aandacht te vragen voor de religieuze behoeften van moslims.
Onder meer aan de Schermlaan in Middelland en in het van oorsprong gereformeerde buurtcentrum Putse Bocht in Bloemhof werden gebedsruimtes ingericht. Dit tot ongenoegen van de gemeente die vond dat de panden, vanwege brandgevaar en mogelijke overlast, niet geschikt waren voor dit doel. Na een demonstratie van moslims op Eerste Kerstdag 1976 beloofde het gemeentebestuur zijn invloed aan te wenden voor een islamitische gebedsruimte voor achthonderd tot duizend gelovigen op de noordoever en één voor vierhonderd tot zeshonderd mensen op zuid. Daarbij viel het oog in eerste instantie op de remonstrantse kerk aan de Westersingel, maar de kerkenraad bleek uiteindelijk niet bereid haar gebouw te verkopen.
Splinternieuw
In 1979 lanceerden de islamitische organisaties een plan voor de bouw van een splinternieuwe moskee in de buurt van museum Boymans van Beuningen. Het gebedshuis zou twee minaretten krijgen van elk 33 meter hoog en moest plaats bieden aan drieduizend mensen. Tijdens de Binnenstadsdag van 1980 toonden de initiatiefnemers in het stadhuis een maquette van het bouwwerk.
Ondanks een toezegging van de regering van Saoedi-Arabië om zeven ton bij te dragen, werd dit plan niet gerealiseerd. Dat kwam deels doordat de initiatiefnemers de financiering niet rond kregen, maar ook omdat de gemeente geen kostbare bouwgrond wilde afstaan voor dit plan.
Legalisering
Pas rond 1990 veranderde de opstelling van de gemeente. De stad telde inmiddels veertig islamitische gebedshuizen, waarvan een deel illegaal. Tot dan toe had de gemeente die gedoogd omdat er geen alternatieve huisvesting beschikbaar was. Die aanpak kreeg steeds meer kritiek: van buurtbewoners die de overlast beu waren, van migrantenwerkers die betoogden dat het de integratie hinderde, maar ook van de moskeeorganisaties zelf, die verlangden naar betere huisvesting. Voortaan bemoeide de gemeente zich nadrukkelijker met de vestiging van moskeeën, door illegale gebedshuizen te sluiten, maar ook door bouwgrond ter beschikking te stellen en bij te dragen aan de verhuiskosten. De meest zichtbare resultaten van die koerswijziging zijn de Mevlana Moskee in Delfshaven en de Essalam Moskee in Feijenoord.
Ramadan
Terwijl God uit Rotterdam verdween, deed Allah zijn intrede. En zo verbinden veel Rotterdammers bijna vijftig jaar na het begin van de ontkerkelijking de vastentijd eerder met Ramadan en Suikerfeest dan met Aswoensdag en Pasen.
Al 14 reacties — discussieer mee!
Is dit stuk niet een beetje bezijden de waarheid en dat kerken zo maar afgebroken werden was en is te danken aan het beleid van de in wezen anti christelijke PvdA.En de Rotterdammers vonden het helemaal niet best dat er kerken werden afgebroken integendeel.En laat God nog steeds in Rotterdam zijn en zelfs meer.In de WereldMetropool Rotterdam is er een toevloed gekomen Christelijke kerken al sinds jaar en dag Schotten,Walen,Grieken,Russen,Noren,Zweden,Finnen,Denen,en dan de laatste 15 jaar Chinezen,Serven,Afrikaanse Kopten,Kroaten,woonachtige Indonesche Christenen,;Koreanen,Kaap Verdianen enz enz enz enz.En de Kerk waar de Hollanders komen zitten vol na zuivering en snoeien is er weer grote bloei.God is in Rotterdam nooit weg geweest en God zal ook altijd in de WereldMetropool Rotterdam blijven.
Doe eens goed onderzoek en tel het aantal kerken en ga eens kijken hoe vol ze zijn (zelfs de ‘witte’ kerken). Maar ja als geschiedkundige leeft u misschien niet in het heden. Okay, de traditionele kerken worstelen hier en daar maar qua migrantenkerken, evangelische en pinksterkerken geen gebrek. God uit Rotterdam verdwenen? Ach we houden toch wel een apart plekje in Zijn hart. Die eigenwijze, mondige maar vaak zo goudeerlijke Rotterdammerts.
Het is nooit een kwestie geweest dat God uit de wereld is ‘verdwenen’ maar hoe wij als mensen Hem de rug toekeren. En waarom een kentering vanag de vijftiger jaren… Tsja als je daar erg lang over moet nadenken dan is het tijd om misschien eens te bidden om wijsheid en inzicht.
‘In 1970 rekende zich nog ruim 60% van de bevolking tot een kerkgenootschap, in 1980 gold dit voor de helft, in 2012 voor nog maar 30% van de Nederlanders. Halverwege de jaren zestig ging de helft van de Nederlanders wekelijks naar de kerk, halverwege de jaren tachtig was dit 17%,
inmiddels nog maar 10%’, aldus socioloog Joep de Hart in het recent gepubliceerde SCP-rapport ‘Geloven binnen en buiten verband‘. Misschien wijken de Rotterdamse cijfers af van de landelijke, maar groot kan dat verschil niet zijn.
Ik stand corrected maar geloof mij dat de kerken echt weer groeien allen niet de traditionele wellicht.
Henry, goed dat je ‘gecorrigeerd staat’, maar toch even een observatie van mijn kant. Het slaat zeker niet alleen op jouw reactie, maar ik zie het gebeuren bij haast alle kritische internetreacties van mensen: uitgaan van het negatieve als uitgangspunt, als iemand iets schrijft waar je het niet mee eens bent dan volgt onmiddellijk de conclusie: het stuk deugt niet en de schrijver al helemaal niet, weg ermee. En dat moet natuurlijk ook opgeschreven worden zonder nuance of opening voor een discussie.
Ik vraag me dan af, waarom reageer je, wat wil je bereiken? Wil je eenzijdig je eigen visie verkondigen en klaar? Dat geloof ik niet. Ik zie jou wel veel reageren bij Vers Beton, je kent de stad en hebt interessante inzichten/meningen. Dat is leuk, die kunnen de discussie verrijken.
Probeer bij wijze van experiment de volgende keer eens wat opener te reageren, bijvoorbeeld met een vraag, een opening. Zo van, goh, jullie komen tot de conclusie dat de kerken verdwijnen, maar ik zie het echt anders, mijn ervaring is anders. Hoe zit dat dan, hoe kunnen jullie het rijmen? Dat vinden Jacques en Anne ook leuk, want ze zullen je kunnen vertellen dat zij dat ook wel herkennen en er opvattingen over hebben. Dan heb je toch een veel plezieriger interactie? Voor jou toch ook?
Volgens mij keert God pas terug in deze stad als we elkaar weer wat positiever benaderen als uitgangspunt, ook online. 🙂
*duikt weg voor de rotte tomaten*
Beste Melissa, ik neem je reactie ter harte. Ik had een heel verhaal getypt en toen viel de ipad uit. Dus geen zin meer om nig een keer alles te verwoorden. 😉 in a nutshell, ik ben niet te belazerd om mijzelf te corrigeren indien overtuigd van mijn ongelijk, dan zouden meer mensen eens moeten doen. Ik kan er alleen beter van worden en groeien. En jouw laaste zin daar ben ik het toch niet mee eens… God hoeft niet terug te komen, Hij is nooit weggegaan…
:-)!
Ik ken legio startende voorgangers (huiskamerkerken) die in Rotterdam geen voet aan de grond krijgen omdat men vanuit de verhuurders liever wel cultuurbestemmingen wil (lees Islamtisch) maar geen levensbeschouwelijke bestemmingen (lees Christelijk). Er is wat dat betreft GEEN gelijke behandeling maar waarom dat is, ach christenen (let op de kleine c) leggen zich te snel neer bij kan niet, mag niet. Terwijl Moslims geen nee kennen en doorgaan tot het doel, dat is een eigenschap die christenen vergeten zijn of niet durven omdat zij maar vinden dat alles op een lieve, lieve, lieve zoetsappige, halfslachtige manier gedaan moet worden en er maar vooral geen aanstoot genomen mag worden. Het ontbreekt hen aan KENDOE mentaliteit.
Goede bijdragen Henry Koster;maar op een ding na dat lieve zoetsappige is een deel wat zich vrijzinnig noemt en zoals men weet de vrijzinnigheid heeft geen kinderen.De echte Christen is een Militia Christi en hij/zij kent geen neem maar Voorwaarts Christenstrijders.
Wat de huiskamerkerken betreft de meeste weten de weg niet hoe en waar ze moeten zijn daar er velen zelf van buitenlandse afkomst zijn;maar hen die wel de weg weten gaan door tot zijn hun doel bereikt hebben hebben;hen die goed opletten kunnen dat zien in de stad.En een verstandig mens zal altijd terugkeren naar zijn wortels;kortom Veritas vos liberabit.
Ik heb verschillende voorgangers begeleid hier en in Den Haag, echt geen domme mensen. Maar zodra je zegt kerk gaan alle deuren dicht. Bij buurthuizen en woningbouwverenigingen tenzij je bakken geld hebt om de hoofdprijs te betalen. Men laat panden liever leeg staan dan te verhuren voor gebedsdiensten, echter als het om Islamitische culturele zaken gaat dan is er vaak subsidie voor. Nee dat is niet een aanname maar heb het ondervonden. Ben ik dan tegen moslims, helemaal niet ik ben tegen geen enkel mens maar vind het niet fair dat dit gebeurt. Sterker nog ik heb in DH zelfs een kerk gekent die hun bijgebouw liever verhuurt als een moskee dan een christelijke kerk met iets andere denominatie, dat is toch belachelijk. Uit respect voor deze ‘broeders en zusters’ zal ik de naam en lokatie niet noemen.
Wat voor kerken zijn er gesloopt? Zaten daar ook monumenten tussen? Nieuwbouwkerken heb ik nooit kunnen waarderen. In Kralingen staat een omgebouwde kerk, er wonen nu mensen in. Een leuke herbestemming zou ik zeggen.
Laatst viel mijn oog op een artikeltje over ‘kerkdiensten voor atheïsten’. Ik kan het even niet meer vinden maar het schijnt dat atheïsten in Engeland hier en daar gezamenlijk zondag ‘diensten’ organiseren om samen te zingen, te luisteren naar interessante toespraken, gedichten voor te dragen etc. Het doel is om samen wat bezinning te zoeken. Ik zie mezelf zo gauw niet iedere zondag gaan maar het idee staat me wel aan: http://firstchurchofatheism.com Wellicht kunnen een paar ijverige Rotterdammers een ‘local chapter’ opzetten.
De in 2007 verschenen ‘Gids voor christelijke migrantengemeenschappen in Rotterdam’ geeft een lijst van 140 migrantenkerken in de regio Rijnmond. Daaraan zijn zo’n 29.000 mensen actief verbonden. De auteurs schatten in dat 50.000 tot 100.000 migranten op de een of andere manier een relatie hebben met de kerk van hun etnische gemeenschap.
De gemiddeld hoogste opkomst zit bij de Kaapverdische gemeenschap: zo’n 800 mensen gaan zondags naar de Portugeestalige mis in Delfshaven. In totaal wonen er 18.000 Kaapverdianen in Rotterdam. Daar zitten vermoedelijk weinig zelfverklaarde atheïsten tussen.
Al met al ben ik geneigd te denken dat vanwege de etnische samenstelling van de stad niet alleen het percentage moslims maar ook het percentage christenen in Rotterdam boven het landelijke gemiddelde ligt.
Beste Christiaan, even over de kaapverdiaanse gemeenschap kan ik je zeggen dat er buiten dus die 800 naar de RK mis gaan er zeker ook een kleine 1000 naar Evangelische Portugeestalige kerken en vast wel een paar honderd naar Nederlandstalige kerken dus denk dat je bij de Kaapverdiaanse gemeenschap alleen al rond de 15-20% gaat buitendat zijn er ook heeeel veeel die niet naar de kerk gaan maar wel geloven. Gelukkig woont God niet in stenen tempels en waar er twee of meer verenigd zijn in Jezus naam zal God er zijn… Buitendat als gelovig mens kan God ook nooit weg, Hij is naar mijn bescheiden mening de essentie van het Universum. (Trouwens grappig dat woord Universum – Uni: een. versum: woord weer bewijst dat God alles met Zijn woord geschapen heeft. ).
Het verdwijnen van de verzuiling en het leeglopen van de kerken liepen parallel.
Door de introductie van de verzorgingsstaat, de verhoogde welvaart en de onwikkeling van de massamedia bleek de noodzaak om terug te vallen op de eigen groep minder.
Ook krijgen we door bovengenoemden redenen veel meer de mogelijkheid tot individualisering en steeds minder de neiging je als groep te manifesteren.
De buitenwereld blijkt minder gevaarlijk dan binnen de zuilen (bewust?*) werd voorgesteld.
Dat wil dus niet zeggen dat mensen nu ongeloviger zijn. Geloof wordt ook individueel beleden.
Daarnaast : het lid zijn van een kerk en het openlijk beleiden van je geloof werd in “linkse” en pseudo intellectuele kringen besmuikt afgedaan als dom en kortzichtig en daarom achter de voordeur gestopt (waar het m.i. ook hoort)
* Lenin maakte van Marx uitspraak “Godsdienst is opium van het volk” “opium voor het volk”. Overigens zeer merkwaardig dat de linkse kerk deze wijsheden uit eigen kring nimmer van toepassing acht op hun nieuwe electoraat. dat o.a. door toedoen van imams uit de thuislanden (financiën) aan hun geloof gekluisterd blijven.