Morgen beleeft You Win Some, You Lose Some zijn première in de Pauluskerk. In deze verhalenmachine krijgen bezoekers audioverhalen voorgeschoteld waarin mensen uit de marge van de samenleving hun zoektocht naar geluk beschrijven. Vers Beton mag een voorproefje geven en vroeg daar tekst en uitleg bij aan Lieke van Pruijssen, samen met Bieke Versloot initiatiefnemer van het project.
Hoe zijn jullie op het idee van een verhalenmachine gekomen?
“Het idee dat we iets met verhalen van deze groep mensen wilden doen is oorspronkelijk in de zomer van 2011 ontstaan. Toen hebben we bij Witte de With Centrum voor Hedendaagse Kunst een audiotour mogen maken als aanvulling op kunstwerken in de stad. Omdat de tour ging over verschillende stadsverhalen kwamen we in aanraking met allerlei mensen die op straat leven. Zij hebben ons de stad door zulke andere ogen laten zien. Uiteindelijk is slechts een verhaal ervan in die audiotour opgenomen, maar er waren nog zoveel meer verhalen waarvan we dachten: daar moeten we iets mee! Dat wordt ons volgende project.”
Later hebben jullie dus dit project opgestart?
“In januari 2014 zijn we met verhalenbijeenkomsten begonnen, wat we Verhalenateliers noemden. Samen met mensen van de verslaafdenopvang, bezoekers van de Pauluskerk en vrouwen uit een Vrouwen-inloophuis maakten we uitstapjes naar bijvoorbeeld Museum Rotterdam, of het Fotomuseum. Centraal stond het vertellen en het delen van verhalen.”
Hoe zit het met het idee van de gokkast?
“Wat je vaak ziet bij dit type projecten is dat mensen op zoek moeten. Wij dachten: wat nou als we deze verhalen in een vorm kunnen gieten die naar mensen toe komt? Die nieuwsgierig maakt en verleidt. Dat je er eigenlijk per ongeluk tegenaan loopt en zomaar een verhaal krijgt dat je misschien helemaal niet verwacht.”
Was het lastig om de gokkast zo te programmeren?
“Ja, dat is ontzettend complex. Zo’n eenarmige bandiet is niet gemaakt om te winnen. Het is echt een ouderwetse gokkast, die is omgebouwd, gekraakt en daarna opnieuw geprogrammeerd. Maar hij werkt nog zoals een echte gokkast: je trekt aan een hendel en als je geluk hebt, krijg je een verhaal. René Wassenburg, de elektronisch ontwerper heeft ervoor gezorgd dat hij naar behoren werkt, dus het kan ook zo zijn dat je aan de hendel trekt en geen verhaal krijgt. Het is echt toeval. Zelfs de verhalenvolgorde is willekeurig. Het is maar net hoe de rollen vallen.”
“De vorm is overigens niet willekeurig gekozen, maar is echt gelinkt aan ons project. Bij het gebruiken van de gokkast kun je verliezen, geluk of pech hebben. Allemaal per toeval. En dat is precies waar de verhalen ook over gaan. Overlevingsstrategieën, kleine geluksmomenten of ontzettende pechmomenten, de verhalen hangen nauw samen met de gokkast.”
Mensen stellen zich in de verhalen zo open op. Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen?
“Ik denk dat het voor een deel in Bieke en mij als makers zit. We hebben interviews van soms wel anderhalf uur met mensen gehad. Daarbij gaat het om vertrouwen winnen, maar ook om oprechte interesse tonen. Mensen voelen aan of die belangstelling oprecht is. De setting die we creëren, is fijn, iemand zit lekker. We zitten niet gehaast zo van ‘oh, over een half uur moeten we dit of dat’. Nee, we zijn er echt en luisteren ook echt.
Deze doelgroep mag vaak over hun problemen vertellen, maar het gaat eigenlijk nooit over wat er wel goed gaat of over wat hen bijzonder maakt, dus als er dan opeens twee dames zijn die daarop doorvragen, dan delen mensen ook heel veel.”
Hebben jullie vooral daklozen geïnterviewd?
“Het is een beetje een wisselwerking, het zijn niet per se alleen daklozen. Maar het is lastig om deze groep samen te vatten. De gemene deler is dat het mensen zijn die net een beetje buiten de boot vallen. Die door de samenleving als zielig of als onsuccesvol worden bestempeld.”
Wat fascineert jullie aan het idee om succesvol, gelukkig en zelfredzaam te zijn?
“Het gegeven dat iedereen op zoek is naar geluk is sowieso interessant. Als je ziet hoeveel zelfhulpboeken er verschijnen, niet normaal. Iedereen is krampachtig bezig met gelukkig worden. En kijk naar de beleidsvoering van dit land, deze stad: alles is gericht op zelfredzaamheid. Sterk zijn, je eigen broek ophouden. Maar het is maar de vraag of dat altijd kan, en of je soms ook gewoon kwetsbaar mag zijn. In kwetsbaarheid kan ook veel moois schuil gaan. En kun je kwetsbaar en sterk tegelijk zijn? Uit deze verhalen blijkt dat. Mensen in een lastige positie vertellen hun verhaal op een ontzettend krachtige en mooie manier.”
Is geluk altijd maakbaar?
“Nee. Het mantra van hard werken en dus succesvol zijn, klopt niet altijd. Er zijn ook gewoon mensen die ontzettend veel pech hebben in hun leven of ontzettend stomme keuzes maken. En dan nog liggen die keuzes ergens aan ten grondslag. Ik denk niet dat het geluk maakbaar is en ik denk ook niet dat het niet maakbaar is. Ik denk dat de waarheid ergens in het midden ligt.”
Waarom denk je dat juist deze verhalen zullen raken?
“Er wordt vaak in zwart wit gedacht. Daartussenin zit zoveel, en dat kleurenpalet aan emoties grijpen die verhalen heel erg. Daarbij zijn ze vaak ook heel alledaags. Het verhaal van de paardenstaart bijvoorbeeld. Want wat kun je nou aan interessants over een paardenstaart vertellen?”
Welk verhaal raakt jou het meest?
“Natuurlijk heb ik wel mijn lievelingetjes, maar die vraag kan ik onmogelijk beantwoorden. Uiteindelijk blijft er een verhaal van tweeënhalve minuut over, terwijl het gesprek veel langer was. Al die verhalen zitten in mijn hoofd. Ik kan ze stuk voor stuk voordragen.”
Waarom denk je dat het belangrijk is om dit soort verhalen te horen?
“De verhalenvertellers uit onze verhalenmachine zijn Rotterdammers waarin veel mensen zich nooit echt verdiept hebben. Ik denk dat het belangrijk is om gewoon eens te luisteren naar deze mensen. Daarnaast relativeren deze verhalen ook wel en zetten ze aan tot nadenken.
Geluk is misschien wel makkelijker te vinden als je niet zoveel hebt, omdat de bijzaken er dan minder toe doen. Word je nou gelukkig van die hele mooie auto? Misschien wel helemaal niet. Misschien zit het ‘m wel in hele andere dingen. Als de ruis weg is, waar gaat het dan nog om? De basisdingen, een dak boven je hoofd en ja, ook liefde. Daar speelt dit project ook op in. Hoe belangrijk het voor veel mensen is dat ze gehoord en gezien worden. Er zit ook een verhaal tussen van de straatkrantverkoper van Rotown, Carla. Over dat ze gezien en herkend wordt. Dat mensen haar soms roepen: “Hee kleintje!” En hoe fijn ze dat vindt, dat mensen haar opmerken. Dat je gemist wordt als je er even niet bent. Dat is essentieel.”
Benieuwd naar de verhalen? Vers Beton kan alvast een voorproefje van vier verhalen aanbieden, beluister ze hier:
Gok mee
De kick-off van You Win Some, You Lose Some is morgenavond om 19.30 uur in de Pauluskerk. Daarna gaat de verhalenmachine een jaar lang op toernee door heel Rotterdam. Dus gaat dat zien, waag een gokje, hoor de verhalen. Kijk op de website of Facebook voor meer informatie.
Nog geen reactie — begin de discussie!