De participatiesamenleving. Sinds de troonrede van 2013 is het een veel gebezigde term geworden, al zal voor veel mensen onduidelijk zijn wat het exact inhoudt. In het kort betekent het dat Nederlanders steeds minder kunnen rekenen op de Staat als vangnet, en steeds meer worden gewezen op hun eigen verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid voor zichzelf, maar ook voor de mensen om hen heen, met als beoogde doelen meer burgerkracht en zelforganisatie. Volgens critici is de term ‘participatiesamenleving’ slechts een eufemisme voor het afbreken van de zo lang gekoesterde verzorgingsstaat.
De aankomende decentralisatie van zorg, jeugd en werk hevelt veel verantwoordelijkheden over van het Rijk naar de gemeenten. Die zullen hier ieder op hun eigen manier – en met beperkte budgetten – invulling aan gaan geven. Wat zal dat voor Rotterdam betekenen? Hier zijn veel mensen afhankelijk van steun van buitenaf. Tegelijkertijd kent de stad een sterke traditie van bewonersverenigingen, belangengroepen en andere vormen van buurtactivisme. Zullen de nieuwe sociale en informele netwerken van de participatiesamenleving voldoende zijn, of zullen de sociaal-economisch zwakkeren in de stad buitenproportioneel hard geraakt worden? Oftewel: wordt de stad ongelijker door de participatiesamenleving?
Die vraag stellen we aan Justus Uitermark. Als bijzonder hoogleraar samenlevingsopbouw houdt hij zich bezig met de thema’s zelforganisatie, segregatie en de effectiviteit van beleid. In zijn in januari uitgesproken oratie ‘Verlangen naar Wikitopia’ bekritiseert Uitermark de buitenproportionele aandacht die door media en onderzoekers wordt gegeven aan succesverhalen van burgerkracht. Anders dan bij mieren die een hoop bouwen of vuurvliegjes die in een patroon vliegen, is zelforganisatie onder mensen niet slechts een verhaal van kansen en successen, maar ook van beperkingen en mislukkingen.
