Nieuw Rotterdam: A Tale Of Two Cities — betaald artikel

De Rotterdam bij nacht; het roept bij menigeen het beeld op van Gotham City. Gastredacteur Siebe Thissen vraagt zich af: wat heeft Rotterdam gemeen met deze duistere, claustrofobische metropool, waar Batman de bevolking beschermt tegen de Joker, de Pinguïn en gefrustreerde architecten?

• In de reeks Destroyer: A Tale Of Two Cities (1992) blaast een gefrustreerde architectuurhistoricus modernistische kantoorgebouwen op omdat ze het zicht ontnemen op de neogotische architectuur van Cyrus Pinkney.

“Rotterdam is de nieuwe Gotham City”, twitterde een zekere Yirry Yanya op 21 oktober 2014. Bij het bericht was een nachtfoto geplaatst van De Rotterdam. Geschoten van onderop tekent de stalen en glazen kolos van Rem Koolhaas zich sinister af tegen een donkere, even onheilspellende wolkenlucht. “Nou nog een superheld en een slechterik van eigen bodem”, vervolgde de tweet. Het is een courant gebruik om postmoderne steden, met veel hoogbouw en het liefst in het holst van de nacht, te associëren met Gotham City. Deze denkbeeldige metropool werd voor het eerst genoemd in aflevering 48 (1940) van de populaire stripreeks Batman, uitgegeven door DC Comics in New York. De stad geldt sindsdien als de geboorteplaats van de legendarische stripheld.

Al bijna tachtig jaar strijden in de strips twee verhaallijnen om voorrang: psychopathologie en architectuur. We leven mee met de bemiddelde, maar niet bijster sympathieke zakenman Bruce Wayne. Als jochie was hij getuige van de gruwelijke moord op zijn beide ouders en nog dagelijks wordt hij gekweld door traumatische herinneringen aan een jeugd die zo bruut ten einde kwam. Eenzaam, verbitterd en vervuld van haat neemt hij zich voor zijn ouders te wreken. Zijn woonplaats Gotham City verkeert in een even deplorabele staat. De metropool blijkt een afschrikwekkend stedelijk landschap, waarin stadsontwikkeling en openbare ruimte volledig zijn opgeofferd aan boosaardige projectontwikkelaars, ongebreidelde commercie en georganiseerde misdaad. Architectuur symboliseert hier een samenzwering tegen de mensheid, waarin psychopaten als de Joker, de Pinguïn, maar ook Batman moeten zien te overleven.

Hollandse kolonisten

Uit apocriefe verhalen – ook meegedeeld in strips als Superman, Swamp Thing, Shadowpact en Nightwing – weten we dat Gotham City door Hollandse kolonisten werd gesticht in 1635 als Nieuw Rotterdam. Onder die emigranten bevonden zich de voorouders van Batman. De familie Wayne had een bijzondere belangstelling voor architectuur. Zo was de rechter, abolitionist en filantroop Solomon Wayne halverwege de negentiende eeuw betrokken bij de revitalisering van Gotham City. Hij vroeg architect Cyrus Pinkney een nieuw stedenbouwkundig plan voor de snel groeiende stad te ontwerpen. Pinkney introduceerde de typische ‘Gothamstijl’, een sterk neogotisch georiënteerde architectuur, voorzien van talloze ornamenten en aan kathedralen ontleende gargouilles of demonische waterspuwers. Met die symboliek hoopten Wayne en Pinkney het kwaad af te schrikken en de stad tot een plaats van voorspoed en geluk te maken. Maar de bevolking van Gotham City groeide zo snel en de stad verdichtte zich in zo’n hoog tempo dat het kwaad als het ware werd opgesloten en geen uitweg meer kon vinden. Een zakelijke en modernistische architectuur begon het neogotische Gotham City te overwoekeren. Van de gargouilles ging geen afschrikkende werking meer uit – ze symboliseerden voortaan het kwaad. De metropool werd een duister, claustrofobisch en repressief oord, waarin de bestrijders van de misdaad nauwelijks sympathieker bleken dan het uitschot dat de onderwereld bevolkte.

Solomons nakomeling Bruce Wayne besluit aan die situatie een einde te maken (volgens sommige auteurs is de vleermuisman een vleesgeworden wrekende gargouille). Zijn verhouding tot de stad is problematisch. Enerzijds wil Bruce, net als zijn voorouders, trouw blijven aan de droom van een leefbare stad. Als ondernemer en filantroop draagt ook hij zijn steentje bij aan de stedelijke vernieuwing van Gotham City. Maar als Batman blijkt hij ook gevoelig voor critici die gentrification en prestigieuze architectuur als een bedreiging van de stad beschouwen. In de fascinerende reeks Destroyer: A Tale Of Two Cities (1992) neemt Batman het op tegen de gefrustreerde architectuurhistoricus André Sinclair. Deze heeft zich omgeschoold tot terrorist en blaast modernistische kantoorgebouwen op omdat ze het zicht ontnemen op de architectuur van Cyrus Pinkney. Het kost de lezer weinig moeite om in het plot een afrekening te zien met de stedenbouwkundige opvattingen van Robert Moses in New York. Hoewel Batman het geweld veroordeelt, raakt hij geïntrigeerd door de overtuigingen van de activist.

• Batman & ‘Kem Roomhaus’ uit Death By Design (2012) en Destroyer (1992)

Kem Roomhaus

Nog verder gaat onze held in Death By Design (2012), waarin hij de architect van De Rotterdam als tegenstander krijgt. Het verhaal combineert de sloop van het schitterende, in Beaux-Artsstijl gebouwde Pennsylvania Station in 1963 met een recente reeks bouwongelukken en de opmars van speculanten en sterarchitecten in New York. Onder invloed van een onderzoeksjournaliste en de zoon van een architect die zelfmoord pleegde uit wanhoop jegens de stadsontwikkeling van Gotham City, herziet Bruce Wayne zijn plan het oude treinstation te slopen. Die wending brengt hem in conflict met Kem Roomhaus (Rem Koolhaas), de beoogde architect van het nieuwe station, in wiens filosofie Batman een minachting voor het stedelijk weefsel bespeurt.

Zo bezien wijst de slogan ‘Rotterdam is de nieuwe Gotham City’ op de voortdurende spanning tussen iconische architectuur en het lot van de stadsbewoners – tussen ideologie en de alledaagse werkelijkheid. Precies die zorg lijkt schuil te gaan achter de popmoderne tweet van Yirry Yanya, want worstelt ook Nieuw Rotterdam aan de Maas niet met het dilemma of ze ‘concern’ wil zijn of ‘concerned’?

Deze column verscheen eerder als Doorgeefcolumn op de site van de gemeente Rotterdam

De sectie Stedelijke Ontwikkeling & Architectuur wordt mede mogelijk gemaakt door AIR, het Architectuur Instituut Rotterdam. (meer info)