We kantelen, draaien, experimenteren en zetten de boel op zijn kop. Maar wanneer verandert er nou echt iets? Volgens transitiespecialist Derk Loorbach komt die transitie er vanzelf. Maar kunnen we het veranderingsproces dat allang in volle gang is naar onze hand zetten? Een les transitiekunde.
In zijn artikel Transitievrij kantelen reageert Jaap Rozema op een aflevering van Tegenlicht, Nederland Kantelt, met mijn collega Jan Rotmans. Rozema geeft aan dat de “ene transitie de andere niet is”. Er zijn veel kantelinitiatieven maar vaak is het oude wijn in nieuwe zakken. Kunnen we überhaupt spreken over een structurele verandering, of zijn we vooral het bestaande systeem aan het verbeteren?
Al 22 reacties — discussieer mee!
Volslagen nietskunde; een komplete studie naar gebakken lucht.
Wat zegt Loorbach nu over transities (ofwel verandering):
“Het gaat meestal ongeveer als volgt. Er is een dominante manier van denken, werken en organiseren die min of meer stabiel is en goed functioneert. Toch beginnen in de marge, in niches, individuen en organisaties te experimenteren met alternatieven voor de mainstream. Zij anticiperen op het vastlopen van dominante manieren van doen en kunnen zich gaandeweg ontwikkelen tot een serieus alternatief.”
Hij zegt met veel omhaal dat dingen veranderen omdat er nieuwe ideeën en inzichten ontstaan. Wat een schokkend inzicht! Dat was nu nog nooit iemand in de geschiedenis opgevallen. Behalve zo ongeveer elke historicus.
Er staat werkelijk helemaal niks enige wetenschappelijke meerwaarde in dit verhaal, noch in enig ander transitiekundig pamflet. Het zijn de kleren van de keizer, die in z’n blote reet loopt. Het hele vakgebied *kuch* is een aaneenschakeling van algemeenheden, open deuren en wollige zinnen.
Ik wil de heren ‘actieonderzoekers’ Rotmans en Loorbach dan van harte feliciteren met het feit dat zij bij de Erasmus al zo lang wegkomen met deze a-wetenschappelijke onzin en er een dikbelegde boterham aan verdienen.
Hoe zou jij de studie naar transities dan wel aanpakken Marco? Wel/geen theorie? Wel/geen algemeenheden? Wel/geen studie überhaupt?
Ik zou het iets minder persoonlijk formuleren maar ja, ook ik heb mijn kanttekeningen. Ik vind het idee van transitie feitelijk een uitermate slap aftreksel van datgene wat binnen de wetenschap ook wel paradigmashifts worden genoemd. Met name Thomas Kuhn en Harry Kunneman (waarheidstrechter) speelden al met dat soort gedachtes. Omdat wetenschappelijke ontwikkelingen en toepassingen daarvan zeker de laatste 30 jaar bijna exponentieel snel toenemen geeft dat schijnbaar een chaotisch karakter. Het is maar de vraag of het werkelijk zo chaotisch is omdat op bijna alles de rem van toepasbaarheid en daarom terugkoppeling zit. Dit wordt nog eens versterkt doordat velen op de hele planeet uitermate snel kennis kunnen nemen van nieuwe ideeën en ontwikkelingen. Zo’n transitieverhaal is voor mij daarom een modieus post-modern dingetje waarbij de utiliteit zich nou niet bepaald op de voorgrond dringt. Strenger ben ik wanneer ik beschouw dat razendsnel wordt overgestapt naar de casuïstiek. Falsificationisme is bij deze heer blijkbaar geheel achter de horizon verdwenen maar wellicht zien we dat terug in zijn publicatiescore.
beste Marco en Ed,
ik heb geprobeerd naar achterliggende wetenschappelijke onderzoeken door te verwijzen, jammer dat jullie die moeite nalieten, want daar is veel te vinden over casuistiek en empirische methoden, weteschapsfilosofische discussie, theorievorming, kwantitatieve analyses etc in de transitiekunde. het is jammer dat het bij algemeenheden blijft (pot verwijt de ketel?), zo is het in de wetenschap goed gebruik voort te bouwen op en te verwijzen naar eerder werk, is falsificatie (geen idee wat falsificationisme is) iets anders dan publicatiescore (bekijk die gerust, maar open ook eens een paper dan aub), is chaos een onderdeel van complexiteitstheorie en is het feit dat kennis en inzicht versneld toenemen nu juist een van die landschapsfactoren die onze maatschappelijek strcuturen onder druk zetten. Het is overigens prima dat jullie (vermoed ik) een klassieke natuurwetenschappelijke definitie van wetenschap hanteren, maar iets in me zegt dat jullie als transitiesceptici de klimaatwetenschap ook niet serieus nemen.
Beste Derk,
Het falsificationisme is een wetenschapstheorie, bedacht door Karl Popper waarin falsificatie centraal staat. Maar wellicht heeft een AIO je daar al, met rode oortjes, op gewezen. Je doorverwijzingen heb ik gemist, kan je aangeven waar deze staan?
Binnen Mensa worden genoemde onderwerpen regelmatig besproken maar zijn we gelukkig verlicht genoeg om af en toe een stap naar achteren te doen en ons af te vragen: is dit nieuw. Mijn antwoord is: nee. In de periode Kunneman/Club van Rome zijn deze gedachten al eens eerder uitgekauwd. Je vermoeden dat ik de klimaatwetenschap niet serieus neem is ongefundeerd. Ik hou mij al jaren bezig met de theorieën van Kees de Jager en ik volg de publicaties van de NASA over hetzelfde onderwerp. Iets ander insteek, dat geef ik gelijk toe.
Hoe dan ook, succes met je nieuwe religie, maarre kijk uit hè, je weet hoe snel dat ontsporen. 18% van het dagelijks nieuws wordt daar mee gevuld.
Met alle respect, maar ik hou het graag simpel.
Voor ieder project/behoefte/product zoek ik of er een latente behoefte is. En is die aanwezig dan ga ik kijken hoe ik daaraan kan voldoen om het levensvatbaar te maken. Feitelijk gewoon gezond boerenverstand, that’s all there is.
Hoi Ed,
Ik was bezig met een reactie op je opmerkingen, vind de vergelijking tussen paradigmaswitch en transitie wel interessant, ook al gaat hij maar tot zekere hoogte op (een paradigma is een ideeenstelsel, een transitie niet), maar toen ik verdertypte snapte ik opeens niet meer wat je punt dan is en waar je staat. Ben je nou pro Popper voor een positivistische benadering van maatschappelijke veranderingen of ben je meer een relativist zoals Kuhn? Of een humanist zoals Kunneman?
Een leuke bijdrage aan de discussie over kantelen. Bedankt Derk. Toch beklijft de vraag of kantelen transitie betekent. Zoals jij het beschrijft (van paard-en-wagen naar gemotoriseerd vervoer, van lokale zorg naar specialistische ziekenhuizen, etc…) zijn er allerlei autonome processen waarvan de geschiedschrijvers later zullen zeggen: goh, een transitie! Er zat geen groter program of agenda achter veel van die veranderingen, maar werd mogelijk gemaakt door stapsgewijze technologische ontwikkeling, de uitvouw van de welvaartstaat, verregaande arbeidsverdeling, … Dus is transitie (althans zoals ik het beleef) een proces wat hoe dan ook plaatsvindt, simpelweg omdat we doen wat we doen. Kantelen, daarentegen, komt voort uit het idee dat het momenteel niet goed gaat, of in ieder geval dat het beter kan. Zwaar normatief.
De kantelaars zitten nu inderdaad in niches, en slim strategisch niche management kan de kanteling beschermen tegen bedreigingen vanuit het regime. Ik ben bereid om te accepteren dat de kanteltransitie gedragen wordt door een post-materiele (stedelijke?) voorhoede die tegenslag accepteert en blijft volharden in hun gelijk. Maar hierin schuilt natuurlijk ook het gevaar: hoe kunnen we bewerkstelligen dat ideaal de nieuwe maatschappelijke norm wordt zonder een directe materiele noodzaak?
Dan nog heel even terug naar kantelen. Rotmans stelt dat de laatste kanteling in de negentiende eeuw was, toen de natiestaat tot wasdom kwam. Volgens mij is dat feitelijk onjuist (Vrede van Westfalen was in 1648), maar blijkbaar staat kantelen dus voor zoiets als ‘metatransitie’. Dit is dus een andere orde van grootte dan wat doorgaans als transitie doorgaat.
Popper was overigens een realist en fulmineerde tegen de Weense Kring met haar strenge dogma voor wetenschapsrechtvaardiging. Verder had ik moeite Eds betoog te volgen en ben benieuwd naar een uitleg die ook voor stervelingen buiten de Mensa society te bevatten is.
beste Jaap,
Transities zien we inderdaad als deels autonome processen, zo worden ze historisch vaak beschreven, maar tegelijk is ook duidelijk dat ze de uitkomst zijn van allerlei vormen van (meestal niet bewust op transitie gericht) handelen. Meer recente transities (van kolen naar gas, van water keren naar accomoderen, van afval storten naar verbranden) zijn wel duidelijk meer via een transitieachtige manier van sturen tot stand gekomen.
Het gaat dus niet om een grote kanteling, transities zijn de uitkomst van allerlei veranderingen op verschillende niveaus. Als we dus transities als autonoom fenomeen zien resulterend uit allerlei vormen van handelen, dan is vervolgens de uitdaging inzicht in die dynamiek te vertalen in experimentele interventies en hier weer van te leren.
Beste ed,
Je opnieuw weinig inhoudelijke en onderbouwde reactie komt vermoed ik uit frustratie of onbegrip, en is in elk geval weinig wetenschappelijk. We kunnen elkaar met referenties, publicaties en aantallen aio’s om de oren gooien, maar ik hoor liever van je hoe poppers idee (ik kan me niet herinneren dat hij het zelf zo noemde maar ik neem het van je aan, me dunkt dat hij het zelf geen theorie zou noemen omdat het niet falsifieerbaar is maar soit) houdbaar is in de sociale wetenschap. De hypothese van waaruit wij opereren is niet zozeer of transities bestaan of niet (het is een analytisch perspectief om systematisch naar veranderingsdynamiek in complexe maatschappelijke systemen te kijken), maar dat het transitieperspectief de basis biedt voor strategisch handelen dat de snelheid en richting van dit type verandering kan beïnvloeden. Dat is inmiddels in allerlei contexten aangetoond, maar zal altijd een hypothese blijven omdat er altijd veel meer dynamiek speelt.
@Melissa
Slechts in abstractie heeft het enig zin menselijk handelen en ideeën daarover te aanschouwen en te beschouwen. Ik kom van niets, ik ga naar niets maar ik ben slechts.
@Jaap
Dag Jaap.
Heeft natuurlijk niet zoveel zin om te zeggen dat een idee je erg aan Kuhn doet denken maar dat het het niet bij Kuhn haalt. Is hetzelfde als iemand een lekker wijf noemen en dan zeggen dat ze alleen niet zo lekker is.
Ed, wist je overigens dat Popper dronken was toen ie op het idee van falsificatie kwam?
@Derk
Nou nou nou, ik hoop van harte dat dit blog over de hele faculteit wordt verspreid. Kan iedereen meegenieten. Weinig professorabel om de term frustratie hier zo licht te gebruiken. Ik heb allang bereikt wat ik wilde bereiken Derk, ik ben vrij, maar daar gaat het hier niet om.
Een kleine 25 jaar geleden ben ik afgestudeerd aan dezelfde faculteit die jij nu onveilig maakt. Gelukkig heb ik inderdaad nog een klassieke scholing genoten waarbij met name het doel was om de student te trainen in het theoretisch denken én toepassen van onderzoeksmethoden en -technieken. Daar is naar mijn mening nu vrij weinig meer van over. Ik kreeg een AIO-plek aangeboden maar de eerste kunde-clowns liepen al over de gangen. Mijn tijd om dat mooie en boeiende instituut te verlaten was overduidelijk gekomen.
Als ik nu voor mijn boekenkast ga staan kan ik zonder veel problemen 10 á 15 kunde-hypes selecteren waar de hedendaagse student mee werd en wordt lastig gevallen, die houdbaarheidsdatum hebben van 5 á 6 jaar en waar naar bescheiden mening niemand op zit te wachten. Transitiekunde is geen wetenschap Derk, misschien nét een leuk bijvak voor het HBO. Het veelal oude zure wijn in nieuwe plastic zakken. Als ik een uurtje zou gaan zoeken kom ik weer de welbekende bv-tjes op het spoor. Hou vooral het logo van de EUR een beetje in het zicht, leuk voor het uurtarief.
Gelukkig is er hoop aan de nabije horizon, veel hoop. Studenten moeten gaan betalen voor hun eigen studie en ze gaan daar individueel een grote schuld mee opbouwen. Dan wordt het pas echt duidelijk dat zij moeten betalen voor iets als ‘kennis’ en dan gaan ze snel ook kijken wáár ze dan voor betalen. En dan sta ik niet graag in de schoenen van priester Derk.
@Derk
Als je, zoals ik, bewust de jaren ’70 hebt meegemaakt en zoveel mogelijk tracht te bestuderen welke sociale en economische processen die tijd vormden dan begrijp je ook waarom ik de Club van Rome aanhaalde. Niet alleen het denken was vergelijkbaar maar ook het tijdsgewricht. crisisdenken (geprojecteerde bevolkingsgroei) werd gevolgd door een oliecrisis. De schijn van causaliteit was gewekt. Maar er gebeurde niets. En nu crisisdenken (noodzaak tot verandering) werd gevolgd door een financiële crisis maar weer zal er niets gebeuren want er is slechts een schijn van causaliteit. Voor het einde van dit jaar zal de economie in Europa razendsnel opbloeien en laten we die rottige 7 jaar achter ons, en gaan we weer door zoals voorheen. Je vergist je namelijk in de hardnekkigheid van het kapitalisme, de domheid en de hebzucht van de mens én het idee van de maakbaarheid van de samenleving. Met kromme tenen bekijk ik de filmpjes waar je de “positieve energie van jonge mensen voelt”. Ik zie geen wetenschap, ik zie een religie. Ik zie zelfingenomenheid zonder zelfkritiek. Ik zie iemand die overal zijn gelijk waarneemt maar signalen die mogelijk het tegendeel duiden, negeert. Wetenschap is de opvolger van Waarneemschap. Iets wat je in de Limburgse ivoren studeerkamer mogelijk is ontgaan. Amen.
hi ed,
je blijft het proberen. als ik op mijn naam en ’transitions’ google komt ik vooral colleges en lezingen tegen, wist je trouwens dat er ook zoiets als google scholar bestaat? handig voor mensen die niet in de wetenschap zitten om toch bij te blijven. wat betreft de club van Rome, daar ga ik maar niet op in want wat Den Uyl er nu mee te maken heeft, geen idee. ik gaf al aan dat doemdenken en het einde van de wereld aankondigen niet is waar het om gaat; het gaat om het ontwikkelen van onderbouwd inzicht in verandering en stabiliteit. ik weet niet wie de ‘wij’ zijn waarop je doelt, maar ik wens je veel succes met jullie denken. benieuwd naar je nieuwe poging tot het laatste woord!
Hoi Derk,
Nou, nog één keer dan. Club van Rome: rond 1985 zouden de hoofdmineralen uitgeput raken. Den Uyl: aanhanger van diezelfde Club van Rome en in 1973 brak de (eerste!) oliecrisis uit en zag daarmee in woord, geschrift en daad, bevestiging in het naderende rampenscenario. Nou, not.
Je leeft met je denkbeelden in een hele kleine wereld. Je kent overduidelijk je eigen geschiedenis niet. Dat wat jij wetenshap noemt (transitiekunde) is zo absurd plaatsgebonden en getuigt van niet-kennis van onze chaotische wereld.
“Inzicht in verandering en stabiliteit” verwijst naar sturingsgeloof van diezelfde chaotische wereld. Je bent de moderne missionaris die straks met je nieuwe geloof de wereld intrekt. Ook jij gaat in dorstige gebieden waterputten slaan en waterkranen monteren. Ook jij zal niet snappen dat naar een paar dagen iemand die koperen kraan heeft gejat. Pas als dat 100 maar is gebeurd en bezwete student-volgelingen ietwat weifelend naar je opkijken snap je dat er ergens iets niet helemaal klopt.
Je zoekt de goede oplossingen voor de verkeerde problemen, Derk. Maar ja, ga jij maar eens naar een klooster en leg de abt maar eens uit dat al zijn handelen, hoe goedbedoeld ook, is gebaseerd op mythes en waanbeelden.
Troost put ik slechts uit de hoop dat de wat meer verlichte studenten dit zullen lezen en tijdig vragen gaan stellen.
beste ed,
probeer in je volgende reactie, want je kan niet ophouden blijkbaar, eens met een inhoudelijke en onderbouwde kritiek te komen op basis van een wetenschappelijke publicatie van mij of een andere transitiewetenschapper. er is namelijk flink wat fundamentele discussie mogelijk en gaande, maar je blijft praten in algemeenheden, persoonlijke kwalificaties en verwijzen naar een bij jou blijkbaar aanwezig verlicht inzicht. Dat klinkt steeds holler bij gebrek aan nuance, reflectie, scherpte en argumenten. wees trouwens gerust, er lezen genoeg mensen dit soort discussies mee, maar de goeie studenten en wetenschappelijk geinteresseerden snappen dat dit niet een wetenschappelijk forum is en verdiepen zich eerst verder voordat ze een mening ventileren.
Beste ed,
Ik weet niet op welke filmpjes je doelt, al is er wat mij betreft weinig tegen de energie van jonge mensen. Ik ben het geheel met je eens als je alarmisme en het verkondigen van het einde van de wereld als onwetenschappelijk afdoet (het is overigens wel goed te bestuderen als sociaal psychologisch fenomeen), maar daar gaat het niet om. De club van Rome wees op exponentiële groeidynamiek en mogelijke consequenties voor het milieu, en in veel opzichten zitten we nog steeds op hun worst case scenario. Tegelijk misten ze dat die groei niet echt exponentieel was en inmiddels in veel delen van de wereld afvlakt, maar belangrijker nog dat veel alternatieven die in die tijd ook ontstonden inmiddels ook exponentiële groei laten zien, kijk bv maar naar zonne-energie. Het hangt er vanaf waar je naar kijkt of je verandering ziet of niet: er blijven mensen, dingen en behoeften. Maar er verandert tegelijk wel degelijk veel in hoe we ons organiseren, dingen produceren en behoeften vervullen. Hoe we dat doen en hoe hier verandering in optreedt gaat wel degelijk volgens meer generieke patronen en mechanismen die te bestuderen, analyseren en mee te experimenteren zijn. Misschien moet je er toch nog eens over doordenken en -lezen, naast de energie van jonge mensen is juist ook reflectie, ervaring en analytisch vermogen nodig.
Beste Derk,
Die internetfilmpjes moet je maar eens googlelen op je eigen naam en transitie. Populisme druipt er vanaf.
De Club van Rome zat er enorm naast Derk en we zitten beslist niet op hun worst case scenario want dan hadden rond 1985 alle systemen moeten instorten. Dus dit heb je niet goed begrepen. In 1973 zat premier Den Uyl in een trui voor de camera…”….het zou nooit meer worden zoals het was….”. Nou, ha, het feest moest nog beginnen. En ja ieder dag veranderen zaken en technologisch zijn de veranderingen enorm. Ja, en? Leer eerst eens relativeren. Tatoeëer dat op je voorhoofd. Begin je allereerste college voortaan met een 50 minuten lang rampen-voorspellings-bloopers.
Wij doordenken en analyseren heel veel maar dit is uitgebreide aandacht niet waard, sorry. Einde verhaal.
Beste Derk,
Ik vind dat je krampachtig reageert. Je zegt zelf dat Vers Beton geen wetenschappelijk Forum (mee eens) is en toch moet ik reageren op een wetenschappelijke publicatie van jou of iemand anders. Ik ben ruim voldoende onderlegt om dat te kunnen maar dan ben ik echt wel even bezig en dat weet je zelf ook wel.
Mij wordt nu persoonlijke kwalificaties verweten terwijl je zelf (even teruglezend) begon met termen als gefrustreerd, terwijl ik je juist in het allereerste begin in bescherming nam tegen persoonlijke kwalificaties.
Ik ben blij, echt blij, dat dit blijkbaar door jouw studenten wordt gelezen en ik kreeg zelfs een sms-je van een vriend die op de fsw werkt met…”thumbs up, ga door, we lachen ons rot”. Niet gek opkijken als er binnenkort iemand met een rode clownsneus langs je kamer huppelt. Een beetje plagen kunnen ze daar als de beste.
Derk, je hebt een mening over iets en dat is prima maar accepteer ook dat sommigen daar niet in mee gaan. Hef dan niet gelijk het schild van “niet-wetenschappelijk”. En hiernee stop ik echt met reageren want het voegt niets meer toe.
Derk, ik wens je succes met je vakgebied.
Kunnen we deze discussie sluiten? Ik heb niet het idee dat er veel nieuws boven tafel komt en de toon is niet bepaald uitnodigend voor anderen om zich in de discussie te mengen.
Op de bal graag, dus.