Rotterdammers ontberen burgerlijk bewustzijn

Dat slechts zeventien procent van de Rotterdammers zich burger genoeg voelde om een uitspraak te doen over zoiets concreets als de bouwkundige toekomst en inkomenssamenstelling van hun eigen wijk en woning is schokkend. De SP spreekt van een overwinning omdat er ruim 60.000 nee-stemmers waren, maar daarmee houden de socialisten alleen zichzelf voor de gek. Als iedere inwoner met een huis met een, nu nog, lage huurprijs was komen opdagen was wellicht de opkomstdrempel gehaald en was er mogelijk glansrijk gewonnen. De mensen bleven echter massaal thuis, waarmee het cliché bevestigd werd dat een groot deel van de Rotterdamse bevolking weinig binding met de stad heeft.
De voorstanders van de woonvisie voelen zich misschien gesteund door de gedachte “niet komen opdagen is voorstemmen”. Dit lijkt me een illusie omdat de opkomst in Rotterdam bij verkiezingen al jaren dramatisch laag is. Het grote reservoir aan referenda hatende doch politiek bewuste strategische thuisblijvers waaraan de voorstanders zich kunnen optrekken is er waarschijnlijk helemaal niet. Belangrijker nog: de overgrote meerderheid van de Rotterdammers is de laatste jaren bij álle niet-landelijke verkiezingen thuisgebleven (ook bij gemeenteraadsverkiezingen!). Dit referendum is daarom eerder een bevestiging dan een uitzondering van de regel dat de apathische Rotterdammer niet meedoet aan politieke besluitvorming.

Wat dit referendum ook laat zien is dat de meeste Rotterdammers geen directe relatie (meer) zien tussen hun stemrecht en de inrichting van hun concrete leefomgeving en/of hem niet belangrijk vinden. Zoals de flexwerker zich niet verbonden voelt met het reilen en zeilen van zijn bedrijf (omdat hij er maar kortstondig werkt), is ook een ‘flexburger’ in opkomst met de Rotterdammer als landelijke trendsetter. Een burger die zich niet zozeer ziet als (bestendige) producent en burger van zijn stad, maar vooral als (tijdelijke) consument en inwoner van zijn stad.
Die flexburger is het resultaat van een langjarig proces waarin Rotterdam vooral gepresenteerd is als hippe entertainmentpropositie in plaats van een gemeenschap waarin actieve burgers de stad maken. De flexburger is ook een gevolg van een veranderende arbeidsmarkt (minder stabiele carrières), liefdesmarkt (meer relatiewisselingen) en minder wordende sociale cohesie omdat een snelle in- en uitstroom van bewoners in bepaalde wijken de norm is geworden. Kortom, door deze economische, culturele en demografische factoren vermindert de kans op stabiele buurten vol betrokken, langdurig in hetzelfde huis verblijvende burgers die een radicale transformatie van hun wijk nooit en te nimmer zouden accepteren.

Volgens mij zou VVD-fractievoorzitter Antoinette Van Der Laan dit soort nu afwezige politiek burgerschap maar geldverspilling vinden. “Dit is zonde van het geld. Het zijn een hoop tonnen die in de Maas zijn gegooid. Dit onderwerp leeft niet bij de Rotterdammers. Mensen zijn bezig met Sinterklaas en de kerstvakantie.” Dat zoveel Rotterdammers aan haar oproep tot politieke passiviteit gehoor hebben gegeven bevestigt voor mij dat de neoliberale woonvisie is geland in vruchtbare aarde. Politiek is blijkbaar hooguit een keer in de vier jaar een bolletje inkleuren.

Het is pijnlijk om dit onder ogen te zien, en het zou als progressieve Rotterdammer fijner zijn te vluchten in sociale cohesiepraatjes over broederliefde in Spangen en gezellige bruine buurtkroegen in Crooswijk (de SP doet dat vol overgave). Maar het is zoals een van de voorstemmers me vertelde: “De lage opkomst bevestigt juist dat wijken aangepakt moeten worden. Als die cohesie zo goed was daar, dan waren ze wel massaal tegen gaan stemmen om hun fijne buurtje overeind te houden.”
De toekomst zal moeten uitwijzen of dit referendum de definitieve zwanenzang markeerde van een op Rotterdam gericht inclusief burgerschap, waarbij ook de belangen van lagere inkomens volwaardig meetellen. Als dit referendum iets heeft duidelijk gemaakt is het dat er veel onbenut potentieel is voor een intensievere bevolkingspolitiek, eenzijdig gericht op de belangen van kapitaalkrachtigen in de stad. Immers, de zittende inwoners die daardoor geraakt kunnen worden zijn overwegend überhaupt niet politiek actief en daarom geen machtsfactor.
Maar misschien zijn wel de kiemen gezaaid voor het ontwaken van een nieuw stedelijk elan. Dan is deze harde dreun nodig geweest om het streven naar een inclusief burgerschap te laten ontwaken uit zijn lusteloze winterslaap. Ik hoop daarop. Maar dat kan alleen als de voorstanders daarvan een nederlaag ook een nederlaag noemen, lessen leren en aan de slag gaan om Rotterdammers duidelijk te maken dat er een ding is waar echt aan gebouwd moet worden in deze stad: burgerlijk bewustzijn.