De werf Koningspoort hoort voor veel Rotterdammers weliswaar in het meta-plaatje van de Oude Haven, maar meer in de categorie ‘sfeer’ of ‘non descripte entourage’. Toch is de historische scheepswerf in het hart van de stad is een unieke ontmoetings- en leerplek, een museum in bedrijf, een plek waar vroegindustriële technieken levend worden gehouden – een plaats waar varend erfgoed wordt vertimmerd en vertroeteld. Maar sinds 2017 verkeert de werf in onrustig vaarwater (nautische beeldspraak, natuurlijk).
Het Maritiem Museum stootte de werf af, omdat ” het exploiteren van een scheepshelling niet tot de core business van het museum behoort”, zoals zij het zelf formuleerden. Dit vulden zij aan met de predicaten ‘onvermijdelijk’ en ‘pijnlijk’. Op initiatief van vier restauratoren is toen de Stichting Tijdelijk Beheer Koningspoort opgericht, en zodoende kun je je historisch schip hier nog steeds hellingen (wat ik trouwens nog steeds een heel raar werkwoord vind). Maar hoe lang kun je je schip hier nog vertimmeren en vertroetelen? Dat is de vraag. Want er moet een goed plan voor deze locatie komen en dat moet bovendien omarmd worden door mensen met veel subsidiegeld.
Rotterdam is een stad van Grote Iconen en de propagandamachine van de stad helpt dit beeld te versterken. Zodoende heeft iedereen de Markthal, de kubuswoningen, het Witte Huis en de Willemsbrug op het netvlies. De Red Apple ook nog wel. Maar niet: de koopmanshuizen aan het Haringvliet en Wijnhaven, of De Spanjaardsbrug, de historische schepen, het brugwachtershuisje van de Jan Kuitenbrug en Piet Bloms interpretatie van een mediterrane vishal. In dat rijtje hoort ook historische werf de Koningspoort thuis. (Als je het mij vraagt: moet je iets opofferen in de Oude Haven, laat het dan Piet Bloms interpretatie van een mediterrane vishal zijn. Maar dit terzijde.)
Rotterdammers kennen de Koningspoort dus wel, maar alleen latent. In het ergste geval betekent deze onbekendheid, dat zij het bestaan van de werf pas ten volle beseffen, als die er onverhoopt niet meer is. Stel dat er geen supergoed toekomstplan komt, of: wel een supergoed plan, maar geen geld. Dan is hier aan de Oude haven ineens een grote lege plek, en pas dan zullen Rotterdammers denken: ‘hé, daar lagen toch ouwe botuh?’ Daar was toch een kraan?
Vermoedelijk hangt die onbekendheid van de Koningspoort ook samen met de naam ‘Koningspoort’. Bij een poort denk je niet aan een scheepshelling. Zelfs in een ver verleden, toen er nog stadspoorten waren, was er in Rotterdam geen Koningspoort. Hier lagen de oude en nieuwe Hoofdpoort, aan weerszijden van de Oude Haven, de oude monding van de Rotte. En je had ook de Goudsepoort, de Schiedamse poort en Delftsepoort, en nog kleinere poortjes zoals de Coolsepoort en de Hofpoort. Maar géén Koningspoort.
Op de plek van de Oude Haven was dus geen poort, en zelfs geen werf. Er was voor 1960 gewoon water. Pas met de uitvoering van het Deltaplan is hier een dam aangelegd, en die werd Koningsdam genoemd. Want dáárvoor lag er op deze plaats een brug, die Koningsbrug heette. Die draaibrug werd geopend in 1860 en de eerste die ‘m betrad was Koning Willem III. Vandaar de naam. Maar meestal werd de Koningsbrug de Vierleeuwenbrug genoemd, omdat er vier gebeeldhouwde leeuwen bij de opritten stonden. Vergelijkbaar met de brug over de Wijnhaven, die ook Vierleeuwenbrug wordt genoemd en officieel óók niet zo heet. Dat is namelijk de Regentessebrug, genoemd naar Regentes Emma, de echtgenote van Willem III. Een koning die overigens een abominabele reputatie had, en vanwege zijn grillige, lompe en liefdeloze gedrag ‘Koning Gorilla’ genoemd werd.
En nou de vraag: is de Koningspoort dan vernoemd naar die koning Gorilla? Of de brug of dam met die naam? Het antwoord is: nee. De Koningspoort is namelijk een historische werf die verplaatst is. Een groot deel van de werf die je hier ziet komt oorspronkelijk uit Groningen, uit het plaatsje Hoogkerk ten westen van de stad Groningen, aan het – jawel – Koningsdiep. Ik heb het Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden uit 1845 erop nageslagen: de naam Koningspoort sloeg op een gehucht met drie hoeven en 15 inwoners, genoemd naar een burg (of versterkt woonhuis) met die naam.
De naam Koningspoort ging over op de werf die op deze Groningse plek ontstond. De unieke dwarshelling was oorspronkelijk onderdeel van het concern Barkmeijer. Vanwege uitbreiding van een suikerfabriek moest deze wijken, waarna de complete helling naar deze locatie in Rotterdam werd gebracht. En de naam ‘Koningspoort’ verhuisde mee. Met zijn oorspronkelijk Groningse naam, kwam de werf dus terecht op een plek die al Koningsdam heette. Het heeft zo moeten zijn.
Een fantastische geschiedenis, toch?! Als je het mij vraagt: het zou stom zijn om dit mooie verhaal niet te gebruiken. Als we willen dat deze werf blijft bestaan en dat meer mensen beseffen dat deze werf er is, dan moet deze plek beter indalen in de Rotterdamse breinen. Leeuwen, stadspoorten, koningen en gorilla’s, zijn daar natuurlijk geniale aangrijpingspunten voor. Vertel het verhaal dus voort. Zo wordt maritiem erfgoed verbonden aan de stenen stad. En dan kunnen om te beginnen, die leeuwen terug.
De Koningspoort legde zelf de sfeer van het gebied vast in een serie video’s. Hieronder kun je er een bekijken:
Wat een geweldig artikel! Dat moet helpen om die mooie werf te behouden!
Dank, Klazien!
Om te reageren moet je ingelogd zijn. Inloggen kan je hier. Als je nog geen account hebt meld je nu aan als supporter of maak hier een gratis reageerdersaccount aan.