“En als je me die pillen verdomme niet geeft, dan gooi ik een bom op jullie praktijk!”
Hallo, en goedemorgen. Mijn dag begint alvast goed. “Ik heb ze nodig en ik heb er recht op! Ik doe je wat aan als je het recept niet doorstuurt!”. Onze patiënt stond bij de apotheek. Daar bleek dat ze de slaappillen, die ze de dag ervoor op onze receptenlijn had besteld, niet had gekregen. Dat klopt, ik wilde namelijk eerst dat ze op gesprek kwam. En dat kwam ze dus, een soort van.
Deze patiënt lijkt gewoon een keurige oma met een net, grijs kapsel boven een witte blouse en een lange rok, die woont in een onderhouden flat op Zuid, twaalf hoog. Een man, twee kinderen, een poes. En een slaappillenverslaving, blijkbaar.
Ongeveer twee miljoen Nederlanders gebruiken slaappillen en dertig procent van hen is 80-plus. De slaappil heet in medische terminologie de benzodiazepine. Het effect is een slaperig en ontspannen gevoel. Met andere woorden: je voelt je lekker, het geeft een roes. Het gebruik is de afgelopen jaren iets afgenomen doordat het uit het vergoedingenpakket is gehaald, om gebruik terug te dringen. Ik zeg ‘iets’, want bijna iedere gebruiker weet dat er een code bestaat die een arts op het recept kan zetten, waardoor het wel vergoed wordt. En er wordt voldoende druk op ons uitgeoefend die code op het recept te schrijven.
Een slaappil werkt heel even en maakt je dan verslaafd
In de verslavingszorg ben ik gewend allerlei smoesjes over me heen te krijgen, maar nergens is de manipulatie zo groot als bij de oma met de slaappil. Dit zijn allemaal functionerende burgers, die klassiek verslavingsgedrag gaan vertonen als ik het gesprek aan ga de slaappil af te bouwen.
“Dokter, zonder die pillen kan ik echt niet slapen!”
“U heeft het steeds over bijwerkingen, maar ik slik deze pillen al tien jaar en ik merk er niks van!”
“Als ik niet slaap word ik heel depressief, wilt u dat dan?”
“Als ik die pillen niet kan nemen, ga ik weer alcohol drinken, maar dat wilt u blijkbaar liever.”
“U weet toch wel wat ik allemaal heb meegemaakt, nou, dan ziet u ook dat ik deze pil nodig heb!”
Mijn reactie is standaard. “Weet u wat ik opvallend vind? Als ik aan mijn patiënten vraag of ze gemotiveerd zijn medicijnen tegen een hoge bloeddruk af te bouwen, zegt iedereen ja. Niemand wil namelijk onnodig veel pillen slikken. Maar als ik aan u vraag of u wilt minderen met uw slaappillen, wordt u boos. Hoe komt dat?”
Een slaappil werkt heel even en maakt je dan verslaafd. Als je hem vijf nachten na elkaar neemt, is je brein er al aan gewend. Vanaf dan heb je de pil dus nodig om in slaap te vallen. Onderzoek heeft aangetoond dat een slaappil alleen de eerste drie nachten voor een minimale slaaptoename zorgt, van dertig tot vijftig minuten. Maar dat effect stopt snel, terwijl de bijwerkingen wel blijven bestaan. Daarnaast belemmert het je REM-slaap waardoor je minder uitgerust wakker wordt.
Ieder jaar belanden zevenduizend 65-plussers in het ziekenhuis door het gebruik van een slaappil
De stoffen zorgen de volgende dag voor sufheid, duizeligheid en minder coördinatie. Op lange termijn kan het leiden tot geheugen- en stemmingsstoornissen. Maar mensen gebruiken de pil dan vaak al zo lang dat ze dit zelf niet merken. Dit is gevaarlijk, met name onder ouderen: recent onderzoek toont aan dat ieder jaar zevenduizend 65-plussers in het ziekenhuis belanden door het gebruik van een slaappil. Ouderen vallen, breken een heup.
De twee alinea’s hierboven behoren tot mijn standaard motivatie-praatje. Ik houd het bij alle patiënten die chronisch een benzodiazepine gebruiken. Maar net zoals mijn aan harddrugs verslaafde patiënten allerlei coping mechanisms hebben om de waarheid opzij te schuiven, komen deze argumenten vaker niet dan wel binnen. Doorgaan met de versuffende pil is makkelijker dan de strijd aangaan.
Haar wake-up call was toen zij met de pannen op het vuur in slaap viel en wakker werd in een huis vol rook
En om eerlijk te zijn: de strijd aangaan is lastig. Je gaat door een lange periode van slaapabstinentie en het is onvoorspelbaar wanneer en óf jouw normale slaappatroon nog terugkomt. Je moet dus behoorlijk gemotiveerd zijn. Bij een 75-jarige dame ben ik inmiddels drie maanden bezig met het langzaam afbouwen van de oxazepam. Haar wake-up call was toen zij met de pannen op het vuur in slaap gevallen was en wakker werd in een huis vol rook. Gedurende de afgelopen jaren is haar dosering oxazepam steeds iets meer verhoogd – op verzoek. Geen arts die het gesprek de andere kant op liet gaan.
Nu kampen we met de gevolgen. Iedere nacht slaapt ze slecht. Alle emoties die de pillen jarenlang onderdrukte komen in één klap terug. Daarnaast heeft ze hoofdpijn, rusteloze benen, zweetaanvallen en concentratieproblemen. Echte afkickverschijnselen dus, terwijl ze hoogbejaard is. Ik maak er grapjes over (“zo mevrouw, nu heeft u echt álles in dit leven meegemaakt!”) maar ik heb enorm met haar te doen.
Waarom huisartsen ze dan toch zoveel voorschrijven? Omdat het zo makkelijk is. Vele malen simpeler dan weigeren en het gesprek aangaan. Waarom slaap je niet? Wat ligt er onder? Wat denk je dat je eigen aandeel is? Hoe kunnen we dit oplossen zonder een pil? Vooral als je maar negen minuten hebt, en je spreekuur zit bomvol.
Een benzodiazepine is een legale, gesubsidieerde verslaving die de samenleving weinig last bezorgt. Maar ik hoop dat mijn collega’s wat kritischer gaan zijn in hun voorschrijfgedrag. Je hebt toch niet tien jaar gestudeerd om iemands dealer te zijn?
PS Waar in de titel oma staat, kan ook opa worden gelezen. Toch is het mijn ervaring dat er meer dames dan heren slaappillen gebruiken.
Om te reageren moet je ingelogd zijn. Inloggen kan je hier. Als je nog geen account hebt meld je nu aan als supporter of maak hier een gratis reageerdersaccount aan.