Fenixlofts: iets van het oude én het nieuwe Katendrecht

Circus Rotjeknor is een van die eerste ‘bewoners’. In de hal op de begane grond oefenen gespierde circusartiesten met het stapelen van menselijke torens. De grote glazen wanden langs de openbare passage zijn deels afgeschermd met gymnastiekmatten, tegen pottenkijkers waarschijnlijk. Het dansgezelschap Conny Janssen Danst en de hogeschool voor de kunsten Codarts hebben hier ook hun intrek genomen. Als begin volgend jaar de verbouwing van Fenix II tot landverhuizersmuseum van start gaat, zullen ook enkele ondernemers van de Fenix Food Factory naar deze loods verhuizen.

Architect Winkel steekt van wal met een kleine geschiedenisles. Fenix I, waar we inmiddels staan, was ooit één grote aaneengesloten loods met de Fenix II: 350 meter in lengte. Je kunt het je moeilijk voorstellen, maar de loods was zo immens dat er treinen doorheen reden en vrachtwagens met liften omhoog getakeld werden. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog is het gebouw dusdanig beschadigd geraakt, dat er nu nog twee delen over zijn. De Fenix I is geen monument, maar Winkel heeft wel zijn best gedaan om zoveel mogelijk originele elementen te bewaren. Zo kun je nog precies het verschil zien tussen het oudste deel van de loods, gebouwd in 1922, en de latere toevoeging uit 1954, vertelt Winkel. In de jaren twintig werd het ruwe beton nog glad gestuukt, in ‘54 niet meer.

Winkel noemt zijn ontwerp ‘een lekker rommelig mensengebouw’. Wat hij daarmee bedoelt? “Dat het niet zo is als op de Kop van Zuid, dat zijn echte architectengebouwen, dit is een gebouw voor mensen. Het hoeft allemaal niet zo af te zijn.”

Het rauwe, industriële karakter van de loods komt terug in de appartementen. De nieuwe bewoners mochten kiezen of ze de muren van beton wilden laten of netjes af wilden laten stuken. ”De helft koos voor ruw beton”.

De eerste plannen voor de Fenixlofts dateren van zeven jaar geleden, een tijd dat Katendrecht nog niet zo hip was. Lang voordat Time Out de wijk bombardeerde tot ‘Rotterdam’s coolest neighbourhood’, moest dit schiereiland onder de paraplu van het Nationaal Programma Rotterdam-Zuid in de vaart der volkeren worden opgetrokken. De korte samenvatting: de openbare ruimte en gebouwen zijn opgeknapt, overlastgevers zijn aangepakt, en het Deliplein is verhipt.

Hier zijn weinig woningen gesloopt, er is vooral veel nieuwbouw bijgekomen. Van nette eengezinswoningen in traditionalistische stijl aan de Veerlaan, tot de gestapelde huurwoningen van Cobana, die internationale studenten en starters moeten lokken met een ‘Friends-gevoel’. De Fenixlofts moesten ‘de middenhoge inkomens’ trekken met ruimere woningen en supergrote balkons, zowel koop als huur. Kon je als eerste koper nog voor ruim twee ton eigenaar zijn van een kleinste type appartement, inmiddels zijn de prijzen – zoals in heel Rotterdam – flink gestegen en worden appartementen alweer met flinke winst doorverkocht.

In beleidskringen is Katendrecht het schoolvoorbeeld geworden van hoe je als gemeente samen met een ontwikkelaar (Heijmans en voorheen Proper-Stok) en een woningcorporatie (Woonstad), een buurt uit het slop kan trekken. Vanzelfsprekend was dat niet. Sommige bewoners maakten zich in 2014 nog zorgen over het kolossale karakter van de Fenixlofts, en vroegen zich af of al die appartementen wel verkocht zouden worden. Ze vreesden een muur van ‘Bijlmerflats’ die het pittoreske Deliplein zouden overschaduwen.

Om die zorgen tegemoet te komen lopen de nieuwbouwlagen nu af: van acht hoog aan de kadekant, tot vier hoog aan de pleinkant. Zo vormen de Fenixlofts een overgang tussen het hoogbouwgeweld van de Wilhelminapier en de laagbouw erachter. Net zoals Katendrecht zelf een overgang vormt tussen ‘de chic’ van Kop van Zuid en ‘het sjofel’ van de focuswijken op Zuid, om de geldende stereotypes weer van stal te halen.

De vergelijking met een Bijlmerflat die omwonenden maakten lijkt vergezocht maar is het niet. De Fenixlofts zijn namelijk ontworpen als galerijflat. Architect Robert Winkel is een warm pleitbezorger van deze bouwvorm, die jammerlijk uit de mode is geraakt. Noem het een eerbetoon aan een Rotterdamse uitvinding, want de allereerste galerijflat van Nederland staat in Bergpolder. En ook het Justus van Effencomplex in Spangen is een vroeg voorbeeld van het gebruik van een galerij – of luchtstraat – waar leveranciers met hun karren langs de voordeuren gingen.

Het idee is dat bewoners van een galerijflat meer contact met elkaar hebben. De Fenixlofts mogen van buiten afstandelijk en stoer lijken, maar vanbinnen is de sfeer gemoedelijk en sereen met witte relingen langs de galerij en klimop die uit witte plantenbakken naar beneden moet groeien. De galerijwanden zijn bedekt met houten planken, die op de onderste etages lichter zijn en steeds donkerder worden naar boven toe. Een optische truc om het beneden iets lichter te laten lijken. De gedeelde binnentuin is nog in aanleg, maar moet straks ook een ontmoetingsplek zijn. Zelfs in de liften kun je elkaar in de gaten houden, want die zijn geheel van glas.

We lopen een van de nieuwe bewoners tegen het lijf, Peter van der Gugten, directeur vastgoed bij Heijmans. Ook hij is enthousiast over de galerij. “Het werkt echt”, zegt hij, “ik woon hier een paar dagen, maar ken iedereen al. Ik sta hier continu met m’n buren te praten.” Zijn appartement wil hij best even laten zien. Binnen wijst hij op zijn zwevende plafond, de gietvloer, een op maat gemaakte inbouwkast. Toch steelt eerlijk gezegd vooral het uitzicht de show: die weidse blik over de Kop van Zuid, de Rijnhaven en op Zuid. Rondom het appartement loopt een balkon dat op de hoek uitloopt in een fors terras. “Ik vind dit echt een beganegrondwoning, maar dan boven”, zegt Van der Gugten. “Op deze manier maakt het niet uit of je in een huis met tuin, of in een appartement woont.”

De bewoners hadden veel in te brengen bij de indeling en afwerking van de appartementen. Dat maakte de bouw duur, vertelt Van der Gugten. Ook was er vertraging vanwege enorme betonblokken – contragewichten voor de hijskranen – die eerst uit de grond gehaald moesten worden. Om die reden zien de meeste ontwikkelaars geen brood in dit soort ingewikkelde transformatieprojecten, meent Van der Gugten. “Je verdient meer aan een simpel rijtje eengezinswoningen.”

Die gebouwde referenties naar het verleden kun je afdoen als nostalgie of als slimme gebiedsmarketing, maar een gebouw als de Fenixlofts toont meer karakter dan de gelikte plannen voor een ‘spacious luxury world’ of een ‘design avenue’ aan de nabijgelegen Rijnhaven. Die plannen lijken geen enkele relatie tot de omgeving te hebben: glimmende torens en internationale winkelketens die in willekeurig welke stad kunnen staan. Wie hier in de Fenixlofts woont of werkt, of straks door de openbare passage loopt om een hapje te gaan eten of drinken, krijgt hopelijk iets mee van het oude én nieuwe Katendrecht.