Andere Rotterdammers: de terugkeer van de slechtvalk

Het begint wanneer de stadsduiven hun onophoudelijk gepik naar kruimels staken en hun blik naar de hemel richten. Er is daar iets. Nee, geen traumahelikopter – daar kijkt niemand nog van op. Ik hoor een scherp ‘ktjak, tjak tjak’ boven me en ontwaar twee zwarte kruisjes die tegen de grijze wolken wijde bogen beschrijven.

Het zijn slechtvalken, de snelste vogels ter wereld. Zoals bijna altijd hebben ze ruzie. Kibbelend buitelen de valken met toenemende snelheid in een dubbele spiraal om elkaar heen. Hoewel ik tegenwoordig vrijwel dagelijks slechtvalken zie, blijf ik het bijzonder vinden. Ik staar omhoog totdat een geërgerde dame met een boodschappenkarretje tegen me op botst. Ze bromt nog iets van ‘kijk uit je doppen’. Eh… ja, dat deed ik dus.

Een jaar of twintig geleden zag je geen slechtvalken in Rotterdam. Ze waren er gewoon niet. Nul. Tot eind jaren negentig kwam deze iconische roofvogel in heel Nederland niet tot broeden. De soort was compleet uitgeroeid door schietgrage buitenlui en vooral door een kwistig met landbouwgif sprayende landbouwsector.

Pas nadat die gifstoffen in de jaren zeventig aan banden werden gelegd, krabbelde het valkenbestand wat op. Alleen in de bergachtige delen van Europa kon men toen nog met veel geluk van de luchtcapriolen van de slechtvalk genieten. Intensief beschermingswerk van Duitse valkeniers zorgde voor een gestaag herstel van de populatie in Duitsland, en later in omringende landen.

Pas in het jaar 2000 streek de slechtvalk ook bij ons neer: op een grijze schoorsteenpijp aan de Maasvlakte. De Maasvlaktevalken produceerden jaarlijks jongen die zich tot ver buiten onze landsgrenzen settelden. Eén dochter stichtte een gezin in Polen en een ander werd in België teruggezien.

In 2005 was ons stadscentrum aan de beurt. Een koppel had haar intrek genomen op de Maasbruggen. De vogels legden er een ei, maar dat kwam niet uit. Pas in de daaropvolgende jaren begon het ergens op te lijken. Andere koppels doken op in verschillende delen van de stad. Het was het begin van een stormachtige comeback.

Wat alle slechtvalken met elkaar gemeen hebben is hun liefde voor hoogbouw. Er zijn geen bergen of kliffen in Nederland, maar dat deert niet. Rotterdam is met haar hoogstaande architectuur een ideale stad voor de vogelsoort. Iedere zichzelf respecterende wolkenkrabber in Rotterdam heeft tegenwoordig zijn eigen slechtvalk.

Als een ornament aan een gotische kerk kijkt de roofvogel bewegingloos op ons neer vanaf het randje van zijn vastgoedlocatie. Achter de dakrand en op de stoep liggen her en der wat afgekloven pootjes en vleugels van stadsduiven, halsbandparkieten, spreeuwen en een enkele houtsnip. Op deze hoogte heeft de vogel weinig van mensen te vrezen, dus zit hij in zijn typische rustpose: met één poot opgetrokken tussen de veren.

Er is maar weinig dat de scherpe valkenblik ontgaat. Hij ziet zijn soortgenoten zitten op hun hoge uitkijkposten aan de andere kant van de stad, of in de Botlek. Die collega’s hoeven niet te denken dat ze in zijn wijk mogen rondvliegen. Hij schopt ze er subiet uit wanneer ze zich in zijn no-flyzone begeven.

Het zijn die luchtgevechten die doorgaans mijn aandacht trekken. Het kan er stevig aan toe gaan en er vallen weleens doden en gewonden. Er staat dan ook veel op het spel.

Een hoge uitkijkpost voorziet onze slechtvalk niet alleen in een veilige thuishaven; hij ziet er groepen duiven al van kilometers ver aankomen. Dat geeft hem tijd genoeg om eerst nog wat rek- en strekoefeningen te doen, voordat hij opvliegt om een aanval in te zetten. Die aanvallen zijn zo mogelijk nog spectaculairder dan de luchtgevechten. Met pijlsnelle duikvluchten van twee- tot driehonderd kilometer per uur knalt hij zijn slachtoffers uit de lucht. 

De tijden dat de Rotterdamse stadsduif kon doen alsof hij de stad bezit, zijn ruim vervlogen. Een fastfoodvlucht naar een graanoverslagbedrijf in de haven is niet meer zonder risico. De lokale slechtvalk overziet het af- en aanvliegend gevogelte geduldig. Hij wacht tot ze zich volgegeten hebben en zwaarbeladen over het water naar huis vliegen voor hij er een tussenuit pikt. Alleen de echt hongerige en roekeloze duiven wagen het erop.

Ook halsbandparkieten moeten op hun tellen passen wanneer zij zich bij hun massaslaapplaats verzamelen, spreeuwen durven niet meer aan de Coolsingel te vergaderen, en dankzij de straatverlichting kunnen zelfs nachtelijke trekvogels niet langer ongehinderd passeren.

De slechtvalk zit comfortabel aan de top van de Rotterdamse voedselketen. Met één pootje tussen de veren. Het belangrijkste effect dat de komst van de slechtvalk op zijn prooidieren heeft, is dat ze zich behoedzamer dienen te gedragen. Gevaarlijke plekken worden zoveel mogelijk gemeden en het is beter in de beweging te blijven dan voorspelbaar op één plek rond te hangen. De aanwezigheid van Rotterdamse slechtvalken heeft zo voor ons mensen als belangrijk voordeel dat de overlast van duiven en andere vogelsoorten ingeperkt wordt. Daarnaast maakt het een dagje winkelen des te aantrekkelijker.