Architect Laurens Boodt: “Juist in deze crisis zien we de immense impact van huis en buurt op de mens”

Zijn ontwerp is geïnspireerd op twee beroemde schilderijen van Pieter Bruegel, waarvan één in het bezit van museum Boijmans van Beuningen is: twee versies van een gebouw als een berg, met aan de buitenkant een straat die zich eromheen omhoog windt. Ook in Boodts ontwerp verbindt die omlopende ‘straat’, het maaiveld met de ruimten erboven. Het straatleven wordt als het ware de hoogte in getrokken: een combinatie van hoogbouw en knusse, oer-Hollandse stoep-aan-huis. Dit kan uitgroeien tot ‘een nieuwe woontypologie’, was de enthousiaste reactie van de jury onder voorzitterschap van Astrid Sanson, toenmalig directeur Binnenstad en Stedelijke Kwaliteit.

Hoe is Boodt hierbij gekomen? Tijdens zijn architectuurstudie aan de TU Delft ging het vooral om “het ontwerpen van de perfecte doos, het perfecte gebouw”, vertelt hij. Bij Artgineering, waar hij na zijn studie zeven jaar werkte, leerde hij een andere zijde van het ontwerpvak kennen. Hij ontwierp openbare ruimten – zoals pleinen, parken en straatprofielen – en kwam in aanraking met participatieprocessen.

“Toen ik in 2015 voor mezelf begon, wilde ik weer gebouwen maken”, vertelt hij. Maar het werd een mix. Naast Babel is hij – soms in samenwerkingsverband met een andere architect – bezig met stedenbouwkundige onderzoeken en transformaties van leegstaand vastgoed. Boodts ogen stralen: “Bij alle projecten wil ik laten zien: dit is wat er kán!”.

Eén thema vind je terug in al zijn ontwerpen: het vormgeven van gemeenschappelijkheid, of cohesie. Toch is de privésfeer van mensen volgens Boodt minstens zo belangrijk. Het gaat dus om de relatie tussen die twee. Hoe verbind je straat of stoep met het wonen om voor cohesie te zorgen? Hoe scheid je ze van elkaar om privacy te waarborgen? En welk soort tussenruimten heb je daarvoor nodig?

“Die relatie tussen privé- en gezamenlijk gebruikte ruimte was natuurlijk ook een van dé thema’s van architecten in de jaren zeventig en begin jaren tachtig”, zegt Boodt. “Denk maar aan architecten als Herman Hertzberger. Of aan Piet Blom, die hier in Rotterdam de Kubuswoningen heeft ontworpen.” De verhoogde passage waarop de kubuswoningen staan, is een ruimte tussen de straat en de huizen, legt hij uit. Gemetselde verspringingen en trappen nodigen bezoekers en bewoners daar uit om zich die openbare ruimte toe te eigenen. Door ergens te gaan zitten of planten neer te zetten, bijvoorbeeld. 

Boodt heeft een sterk bewustzijn voor wat je de ‘beperktheid van de eigen achtergrond’ zou kunnen noemen. “Ik ben me ervan bewust dat onze maatschappij nu minder homogeen is dan in de jaren zeventig. Soms heb ik uitgangspunten, die niet algemeen geldend blijken te zijn. Niet iedereen waardeert bijvoorbeeld een open keuken. Soms heeft een woning dan meer aparte ruimtes nodig dan ik eerst had bedacht, maar dat kan weer tot verrassende oplossingen leiden.”

In de herbestemmingsprojecten die Boodt doet, ziet hij een uitdaging in ‘de onvolkomenheden die bestaande panden hebben’. “Vanuit woonperspectief heb je bij transformaties altijd niet-perfecte ruimten. Maar juist omdat iets niet perfect is, zitten er leuke hoekjes aan. Dat maakt het ook karakteristiek”, betoogt Boodt in een video op zijn website.

Een voorbeeld van zo’n project is de Tollenstraat in Noord. Voor woningcorporatie Havensteder vormt hij daar bedrijfsruimten om tot woningen. Door het funderingsherstel (dat noodzakelijk was) als ontwerpopgave te nemen, werd het hoogteverschil met de straat weggewerkt. Dat maakte de woningen geschikt voor mindervaliden en ouderen. “Een uitkomst voor de stad, omdat er veel te weinig toegankelijke woningen of woningen met een lift bestaan.” 

De bedrijfsruimten in de Tollenstraat hadden ook grote glaspuien aan de straatkant (die trouwens niet altijd bij de oorspronkelijke panden hoorden, maar van een later datum zijn). “Men denkt niet altijd na wat grote glazen winkelpuien voor de latere bewoners betekenen.” Boodts oplossing: puien met extreem diepe neggen en een geveltuin van één meter, om afstand tussen het wonen en de straat te creëren. “Ik hoop dat we daarmee voorkomen dat bewoners de gordijnen dichttrekken.” 

En zo heeft Boodt nog allerlei andere mogelijkheden om de abrupte grens tussen straat en woning te verzachten. Bijvoorbeeld met straatpunaises – roestvrijstalen ‘nagelkoppen’ in de bestrating, die een strook van 1,20 meter voor de woning markeren. Zo’n ‘gebruiksruimte’ kunnen bewoners zelf inrichten: met een plantenbak of als zitplek. Zo schep je afstand tussen de privéwoning en de straatruimte én wordt de straat weer in gebruik genomen door de bewoners.

Dat idee was weer onderdeel van een stedenbouwkundig onderzoek dat Boodt in 2015 op eigen initiatief uitvoerde: een inventarisatie van leegstaande bedrijfsruimten van woningcorporaties in Rotterdam. Dat bleken er in totaal 263 te zijn. 

Uit dat onderzoek, genaamd ‘Nieuwe Straat Ruimte’, kwam vervolgens een opdracht van Woonstad Rotterdam. Voor de gehele Bellevoysstraat in West zocht Boodt uit hoe relatief kleine ingrepen, gelijktijdig voor goede woningen, levendige straten en sociale cohesie kunnen zorgen.

“Wat dat betreft heeft de coronacrisis me opnieuw aan het denken gezet. Nu ik thuis werk, ervaar ik aan den lijve hoe belangrijk buren zijn. De voortuintjes in onze straat blijken te werken: er is contact, maar wel op afstand. De situatie laat je anders kijken naar je woning, naar je omgeving, naar de ruimte ertussen. Het is een soort reality check: wat werkt en wat niet. Nu wordt – terecht – veel gesproken over de ‘primaire beroepen’ in de zorg en het onderwijs. Straks kunnen we hopelijk op een nieuwe manier kijken naar wat onze ‘primaire woonomgeving’ is, nu we doorkrijgen welke immense impact huis en buurt hebben op de mens.”

Anders dan de renovatieprojecten met hun kleine ingrepen zal het nieuwbouwproject Babel direct opvallen. Toch zal de basisvraag hetzelfde zijn: “een uitdagende zoektocht naar het vormgeven van de precieze relatie tussen de collectieve omhooglopende ‘straat’ en de private woning.”

De ‘straten’ zijn breder geworden dan in het prijsvraagontwerp en inmiddels verdeeld in een privéstrook van bewoners en collectief gebied. De indeling van de woningen in de getrapte ‘berg’ is onveranderd: het wonen aan de omlopende ‘straat’ en slaapkamers een laag hoger, zonder inkijk van buitenaf en mét vrij uitzicht op de omgeving.

‘Babel’ staat natuurlijk ook voor de grootheidswaan van de mens. Maar daar zal je Boodt niet op betrappen, integendeel. Hier is een bescheiden architect aan het werk. Architectuur, en zeker transformaties en woningbouw, ziet hij als sociaal bindmiddel. “Opdrachtgevers met gevoel voor sociale urgentie zijn ideale partners voor me. Als architect kun je iets in gang zetten. Je begint met een ingreep en dat heeft dan weer andere ontwikkelingen tot gevolg. Projecten als de transformaties staan dichtbij de belevingswereld van inwoners waardoor positieve veranderingen voor hen echt grijpbaar worden. Naast grootschalige projecten liggen dáár belangrijke kansen voor Rotterdam.”

Veel van Boodts ingrepen zullen de onopmerkzame passant ontgaan. “Je ziet bijna niets, na voltooiing.” Zelfs bij het opvallende Babel-project zal de ware kunst niet in de gebouwde architectuur liggen, maar in het creëren van de onzichtbare – maar wel aanwezige – grens tussen de bewoner en de voorbijganger. Dit soort architectuur wijst ons op het belang van de ogenschijnlijk kleine zaken – een stoep, een nis, een bankje – die grote waarde voor het alledaagse leven kunnen hebben. 

Want wie heeft er eigenlijk wat aan als een gebouw de signatuur van een architect (of opdrachtgever) van de daken schreeuwt? Boodt herinnert ons aan een andere, bescheiden definitie: haast anonieme architectuur, die juist over de eeuwen heen (met kleine aanpassingen) bruikbaar blijft. Veel met weinig bereiken.