Geef wijknetwerken de kans om welzijnstaken zelf te doen

Op de websites van de Huizen van de wijk staan indrukwekkende uitgangspunten en mooie verhalen. Maar papier, en zeker digitaal papier, is geduldig. Er zijn ook meer objectieve data: het Wijkprofiel. De gemeente bevraagt sinds 2014 elke twee jaar 30.000 Rotterdammers en dat leidt tot een beeld van hoe elke wijk ervoor staat op sociaal gebied, fysiek gebied en veiligheid. Ze vormen de basis voor de opdracht waar bijvoorbeeld Wmo Radar, Dock of Thuis op Straat in die wijk mee aan de slag gaat. 

In 2017 was er een nieuwe aanbesteding. In diverse wijken kwamen per 1 januari 2018 nieuwe welzijnspartijen en daarmee nieuwe aansturing van het Huis van de wijk. Wat dat oplevert zou op zijn minst voor een deel zichtbaar moeten zijn in de wijkprofielen van 2018 en 2020 en dan vooral in de sociale index.  

Maar wat zagen we: de sociale index voor Rotterdam als geheel daalt in die jaren met 5 punten. Vooral op punten als samenredzaamheid en participatie gaat het achteruit. Niet alleen in de beleving van de meeste Rotterdammers, maar ook met objectieve data. Maar liefst 37 van de 77 wijken tellen een daling op de sociale index: variërend van 4 tot 19 punten minder. We zien dat wijken waar de sociale cohesie al wat zwakker is, ondanks alle inzet van het Huis van de wijk, sociaal gezien verder wegzakken. Het lukt met de huidige middelen blijkbaar niet om die trend te breken. 

Er zijn enkele uitzonderingen. Eén daarvan is de wijk Middelland. De sociale index van die wijk laat sinds 2014 een forse en stabiele groei zien: van 100 naar 119. Ook de laatste twee jaar waarin Rotterdam als gemiddelde 5 punten inlevert, ziet Middelland nog groei in de sociale index. Opvallend zijn de hoge scores bij samenredzaamheid en participatie en het percentage vrijwilligers in de wijk. Wat is hier aan de hand? 

Bij de invoering van het Huis van de wijk was er in Middelland geen geschikt centraal wijkpand meer in overheidsbezit. Twaalf buurtplekken hebben toen samen als netwerk die plek ingenomen. Middelland kreeg een huis van de wijk in netwerkvorm en in zelfbeheer. Wat in alle wijken een semi-overheidstaak is, gebeurt in Middelland voor 80 procent met vrijwilligers. 

Het Huis van de wijk Middelland is decentraal, verspreid over twaalf kleine en grotere plekken in de wijk aanwezig en vindbaar vanaf elke straathoek. Het is divers en wordt gerund door alle lagen en kleuren van de bevolking. De overheid betaalt de huisvestingskosten van de panden en dat ontzorgt de vrijwilligers, zodat die extra inzet aan de wijk geven. In vijf jaar tijd is het aantal activiteiten dat dit Huis van de wijk voor bewoners realiseert met 30 procent toegenomen. In 2020, het coronajaar met veel beperkingen, wist dit huis van de wijk om te schakelen naar meer dienstverlening. Een groei van 38 procent in het aantal wijkactiviteiten was het resultaat. 

Vanaf 2015 liep er in dezelfde wijk ook een groter proces: Mooi Mooier Middelland. Daarin werden honderden bewoners en ondernemers betrokken om samen het reguliere overheidsgeld een wijkbestemming te geven. Middelland geniet nu al vijf jaar het vertrouwen van de overheid om als wijk zelf mee te beslissen over belangrijke delen van het budget en hoe die ingezet moeten worden. Een geloot wijkcomité en een gloednieuwe wijkonderneming “De Middellander” maken dat plaatje compleet. Wmo Radar, de welzijnsaanbieder van Delfshaven, hoeft in deze wijk nauwelijks aan de bak. 

Er is wellicht geen wijk in Rotterdam waar de overheid de bewoners en ondernemers zoveel vertrouwen en zeggenschap heeft gegeven. Geen wijk waar buurtinitiatieven zo stevig gesteund worden om hun werk te doen en daarmee de sociale cohesie te versterken. Het is niet alleen effectief in sociaal opzicht, maar werkt ook kostenbesparend voor de overheid en motivatieverhogend voor de buurtpartijen. 

Middelland maakt deel uit van Delfshaven en daar zien we een soortgelijke trend. In de wijkprofielen is Delfshaven het enige gebied in Rotterdam waar in de afgelopen vier jaren de sociale index is gestegen met 6 punten. In de afgelopen vier jaren, waarin Rotterdam gemiddeld maar 1 punt wint op de sociale index, zien we in Bospolder, Tussendijken, Middelland en Oud-Delfshaven een gemiddelde stijging van 10 punten! 

Dat is bijzonder, omdat Delfshaven geen makkelijke situatie heeft. In dit gebied heeft zo’n 60 procent van de huishoudens een inkomen in de laagste categorie (voor heel Rotterdam is dat 52 procent). Ook de fysieke index én de veiligheidsindex liggen in deze wijken behoorlijk onder het stedelijk gemiddelde. Een belangrijk verschil met de rest van Rotterdam zien we in de ‘samenredzaamheid’. Daarop stijgt Rotterdam in de jaren 2016 tot 2020 als geheel licht¹: van 108 naar 111. Delfshaven stijgt in die tijd van 101 naar 111. 

Waarin verschilt deze wijk zo met de rest van Rotterdam? De investering in het buurtnetwerk! In Delfshaven gaat als enige gebied 17 procent van het geld naar ‘couleur locale’. Dat houdt in dat lokale initiatieven met gemeentelijke subsidie worden versterkt en verbonden. In andere gebieden is dat 3 tot 10 procent. Daarbovenop koos Wmo Radar er als welzijnspartij voor om 10 procent van haar budget via lokale partijen in te zetten. We zien hier een overheid én een welzijnspartij die de buurtnetwerken meer vertrouwen, middelen en eigenaarschap geven. En de sociale cohesie en het ‘buurtwelbevinden’ nemen daadwerkelijk toe. 

Waartoe wijkpartners met Wmo Radar samen in staat zijn, bleek in het afgelopen coronajaar: het netwerk Delfshaven Helpt werd op 16 maart 2020 opgericht en sindsdien zijn honderden vrijwilligers in de weer om mensen bij te staan wanneer zij door de virusdreiging in de knel komen. Ook op het vlak van armoedebestrijding, jongeren en eenzaamheidsaanpak kent Delfshaven brede coalities² en in Delfshaven Lokaal zijn bijna 200 lokale initiatieven verbonden.

En nu komt het Rotterdams welzijnswerk in een nieuwe fase. In juni 2020 verscheen het nieuwe beleidskader ‘Heel de stad’. Daarin staan de contouren van het welzijnsbeleid voor de jaren 2022 tot 2028, die reden geven tot zorg: “Ongeveer 200.000 inwoners van onze stad lijden aan een chronische ziekte. Ongeveer 100.000 Rotterdammers hebben een licht verstandelijke beperking. Bijna evenveel mensen leven in armoede, waaronder veel kinderen. 165.000 mensen hebben geen startkwalificatie. 240.000 Rotterdammers zijn eenzaam. En ruim 90.000 mensen zijn laaggeletterd. Kwetsbaarheid op het ene vlak gaat vaak gepaard met kwetsbaarheid op het andere.” 

Helaas kan de oplossing niet liggen in meer professionals of meer zorginstellingen. Dat budget is al te hoog en zal zeker niet omhoog kunnen. Hoe moet het dan? Twee konijnen komen uit de hoge hoed: Digi en Wijk. Ofwel: meer digitaal doen en meer aan vrijwilligers en buurtpartijen overlaten. Verder alles bij hetzelfde houden en welzijnspartijen nog wat langer lopende contracten geven. Zo wil Rotterdam de groeiende problemen met maximaal dezelfde middelen oplossen. 

Je zou verwachten dat er dan wel meer ruimte komt voor bewonersinitiatieven, meer co-creatie, meer huizen van de wijk in netwerkvorm en zelfbeheer. Steviger ondersteunen wat vrijwillig gedaan wordt. Serieus middelen vrijmaken voor wijknetwerk en die een gelijkwaardige positie geven naast de welzijnspartij. Maar dat pakt toch anders uit.

In de Inkoopstrategie Welzijn die 28 januari besproken wordt, zien we dat alle huizen van de wijk in beheer moeten blijven bij de grote welzijnspartijen. Huizen van de wijk in zelfbeheer, die worden in de hele inkoopstrategie niet eens genoemd! De nieuwe wijn wordt helaas weer in oude zakken gegoten. 

Weliswaar moet de welzijnspartij 10 procent van haar budget door lokale partijen laten uitvoeren, maar de omvang van lokaal budget en right to cooperate ³is nog veel onduidelijkheid (is dat bijvoorbeeld samen 10 procent  of allebei 10 procent?). De regelingen daarvoor zijn op dit moment ook nog onduidelijk. Een gelijkwaardige positie van het wijknetwerk is nergens vastgelegd. Of het budget voor ‘couleur locale’ blijft, daarover horen we vanuit de gemeente verschillende geluiden. Heel veel onzekerheid dus. Het voornaamste deel van de welzijnsopdracht blijft in elk geval bij een externe partij. 

Erg jammer, want de pilots in Middelland en Delfshaven tonen wat sterker inschakelen van het buurtnetwerk kan doen. Uiteraard waar dat kan. Niet elke wijk heeft misschien voldoende eigen kracht om zover te komen als Middelland nu is. Maar ook Middelland was zeven jaar geleden maar een gewone gemiddelde wijk, met veel drugsoverlast, eenzaamheid en jongerenthematiek.

Nu de gemeenteraad op 28 januari een besluit gaat nemen over het beleidsplan Heel de stad en over de bijbehorende inkoopstrategie zouden wij willen pleiten tegen het automatisch doorgaan op deze weg van aanbesteden aan grote welzijnspartijen. Hier mist Rotterdam een enorme kans om naar het voorbeeld van Middelland veel meer te gaan doen aan het versterken en verbinden van bestaande wijknetwerken. 

Met de regeling rond die 10 procent voor lokaal meedoen, gaat dat niet lukken. De wethouder stelt in de Inkoopstrategie dat welzijnspartijen minimaal 70 procent van het gebiedsbudget nodig hebben om hun werk goed te doen. Middelland bewijst dat dit onzin is. 

Wat is er nodig om dat preventieve wijknetwerk, dat volgens het genoemde beleidsplan zo cruciaal is, niet verder te verzwakken (zoals nu gebeurt) maar juist te versterken? We zien het liefst dat de gemeente niet voor heel Rotterdam kiest voor aanbesteden, maar voor andere vormen⁴. Dat is op dit moment wellicht nog te ver. Daarom pleiten we sterk voor een pilot in Delfshaven, waarin niet de welzijnspartij het merendeel krijgt, maar waar gemeente, wijk en welzijnspartij in goed co-creatief overleg, het ‘Welzijn nieuwe stijl’ mogen doorontwikkelen. 

Dit is wat we voor Delfshaven als haalbaar en wenselijk zien en wat we ook graag andere gebieden gunnen: 

1. De wijkopgaven en de daaruit volgende omschrijving van de welzijnsopdracht worden door gemeente, wijk en de huidige welzijnspartij gezamenlijk gemaakt. De hele welzijnsopdracht wordt dan als het ware samengesteld en uitgevoerd vanuit het right to cooperate-perspectief. Samen vaststellen wat per wijk nodig is. Samen de beste strategieën ontwikkelen om die doelen te bereiken. 
2. Bij het bepalen wie welke onderdelen van de opdracht gaat uitvoeren, krijgen wijkpartijen zoveel mogelijk ruimte om zich in te zetten. Taken die de wijk zelf niet kan oppakken, kan de welzijnspartij gaan doen. De gemeente bewaakt en faciliteert de warme samenwerking. 
3. In zoveel mogelijk wijken wordt het Huis van de wijk naar model van Middelland in zelfbeheer en netwerkvorm gegeven, om het buurtnetwerk te versterken. 
4. Inhoudelijk wordt er minder gewerkt met een aanbod van losse activiteiten. Er komt meer nadruk op samenhang en samenwerking bij alles wat er voor individu en gezin wordt gedaan. 
5. De taken die te maken hebben met het Huis van de wijk, Jongeren in achterstand en Ouderen, kunnen de wijken grotendeels zelf realiseren of laten uitvoeren. Bij kwetsbare Rotterdammers en Rotterdammers met een beperking zal meer ondersteuning van een welzijnspartij nodig zijn. 
6. Met externe steun van de Erasmus Universiteit worden nieuwe instrumenten ontwikkeld, een nieuwe manier van werken en verantwoorden. 
7. Bouw het geld dat naar ‘couleur locale’ gaat niet af, maar breid het eerder uit. 

We houden van de naam van het beleidsplan: Heel de stad. De naam ademt inclusiviteit en verwachting, hoop en heling. Maar als de uitvoering zo eenzijdig blijft liggen bij de partijen die tot nu toe een daling in de sociale index niet kunnen voorkomen of ombuigen, dan moet Rotterdam willen zóeken naar iets anders. Delfshaven gaat voor ‘Heel de stad anders’. Met heel de wijk, met alle buurtplekken en met alle vrijwilligers. Maak dat mogelijk!