Rotterdam sloopt wat het moet behouden en houdt wat het moet slopen

De situatie doet denken aan de roman Publieke Werken van Thomas Rosenboom, waarin een koppige pandeigenaar in Amsterdam weigert plaats te maken voor de bouw van het Victoria Hotel. Het verhaal loopt slecht voor hem af. Gelukkig heeft de familie Euwe de omliggende sloop en herbouw goed doorstaan en hebben ze intussen alweer nieuwe buren.

Het verhaal van de Bloklandstraat is exemplarisch voor een groot maar stil drama dat zich in Rotterdam aan het voltrekken is. Woningcorporaties zien zich genoodzaakt te verduurzamen en moeten daarbij tegelijkertijd op de kosten letten. ‘Ingewikkelde’ en dus dure renovaties zien zij daardoor niet zitten. Slopen en opnieuw bouwen is dan de goedkoopste optie. Jammer genoeg zijn die ‘ingewikkelde’ panden vaak de schaarse vooroorlogse panden die de historische ziel van de stad vormen. Afgrijselijk lelijke appartementenblokken die in haastige spoed door de wederopbouwers en stadsvernieuwers in Rotterdam zijn neergekwakt worden juist ontzien door de sloopkogel. Op die manier behoudt Rotterdam wat het moet slopen, en sloopt het wat de stad zou moeten behouden.

De Rotterdamse sloopdrift is een erfenis uit de wederopbouw. Het studentenlied ‘Rotterdam is de allermooiste rotstad die er is’ bezingt het al: ‘Hou toch op over die bommen’. Want iedere Rotterdammer weet dat het niet zozeer de Duitsers, maar de wederopbouwers waren die verantwoordelijk zijn voor de sloop van grote delen van historisch Rotterdam. Stedenbouwkundige Cornelis van Traa, die na de oorlog verantwoordelijk was voor de wederopbouw, zag de gebouwen die door de bommen waren gespaard als een vervelende belemmering voor zijn nieuwbouwplannen. Zo vond hij de classicistische bouwstijl van het historische Schielandshuis uit 1665 niet passen in het moderne winkelgebied. Godzijdank is dit gebouw bespaard gebleven. De wederopbouwers wilden zelfs de gotische Laurenskerk uit de 15e eeuw slopen, maar het verhaal wil dat dit nota bene door Hitler zelf werd tegengehouden.

Natuurlijk is het makkelijk achteraf praten. De woningnood was hoog en de stad lag in puin. Het valt in het licht van toen enigszins te begrijpen dat sommige panden ‘in de weg stonden’. Maar wat niet uit te leggen valt, is dat Rotterdam er maar mee door blijft gaan. De beeldbepalende jugendstil Koninginnekerk met twee imposante torens aan de rand van Kralingen en Crooswijk moest eind jaren zestig wijken voor een bejaardentehuis. Er was ontkerkelijking, geen geld voor renovatie en dus gooide het door de PvdA geleide stadsbestuur de kerk plat. De directeur van het sloopbedrijf vond een briefje in zijn brievenbus: ‘Wat de nazi’s lieten staan, gaat er nu wel aan.’

Ook in de jaren tachtig werden veel fraaie vooroorlogse gebouwen platgegooid in het kader van de ‘stadsvernieuwing’, daardoor door Rotterdammers gekscherend ‘stadsvernieling’ genoemd. In de plaats kwamen sociale huurflats die weliswaar betaalbaar waren, maar niet om aan te gluren zijn.

Het resultaat van die ongeremde naoorlogse sloopzucht is dat Rotterdam op dit moment nog maar vijftien traditionele koopmanshuizen uit de zeventiende en achttiende eeuw telt. Deze panden hebben in de tijd van de wederopbouw vier (!) sloopverordeningen overleefd. Eén van de panden, aan de Rechter Rottekade, herbergt unieke fresco’s van de gebroeders Elias. De gedachte aan wat er inmiddels allemaal met de sloopkogel is verdwenen, is voor iedereen met enig historisch besef ondraaglijk. Wie wil weten wat er allemaal tegen de vlakte is gegaan, vindt in dit blog een treurig overzicht. Tegelijkertijd stopt de gemeente miljoenen in een nieuw stadion.

Heeft Rotterdam geleerd van zijn fouten? Welnee, want opnieuw is er woningnood en opnieuw moeten zeldzame vooroorlogse panden het ontgelden. Woningcorporaties kiezen voor de gemakkelijke weg en sturen de sloopbeulen naar straten met slechte funderingen. Dikwijls staan hier panden uit de jaren twintig of de jaren dertig van de vorige eeuw. Een Rotterdams gezin zou een moord doen om zo’n woning te bemachtigen, maar de slopers zijn onverbiddelijk.

Dit stille drama is zich overal in Rotterdam aan het voltrekken. Het gebeurde eerder in Nieuw-Crooswijk (gelukkig deels tegengehouden door de rechter), de Tweebosbuurt (voorlopig tegengehouden), in de Vinkenstraat (inmiddels gesloopt) en nu ook weer met negentiende-eeuwse panden in de Wiekstraat, waar corporatie Havensteder de sloophamer in wil zetten. Onder het mom van verduurzaming, de woningnood en betaalbaarheid worden prachtige panden gesloopt. Net als vroeger is de redenering te begrijpen. Woningcorporaties moeten hun investeringen terugverdienen met sociale huren en ook nog de verhuurdersheffing inleveren bij het Rijk. Dan zijn de rekensommen snel gemaakt: slopen die hap!

Toch is het kiezen voor de makkelijkste weg hier niet de beste oplossing. Er is namelijk een veel betere aanpak: draai het om. Behoud de fraaie panden en stuur de sloopbeulen naar de appartementenblokken van de ‘stadsvernielers’. Als corporaties de renovatie te duur of te ingewikkeld vinden, moeten ze die panden verkopen, zoals in het verleden ook wel eens gebeurde. Voor die fraaie panden staan Rotterdamse starters en gezinnen namelijk in de rij. Zij vinden het niet erg om de mouwen uit de handen te steken om zo’n jaren dertig kluspand weer helemaal bij de tijd te maken. Dat hier en daar de palen rotten, zal ze een worst wezen. Er is een schreeuwend tekort aan dit soort woningen in Rotterdam, dus: niet lullen, maar poetsen.

Met de opbrengst kunnen de corporaties op de plek van de gesloopte naoorlogse flats duurzame sociale huurwoningen bouwen. Dit mes snijdt dus aan maar liefst drie kanten: er komt meer geld vrij om sociale huurwoningen te bouwen, er komt meer aanbod voor starters en gezinnen in een segment waar zij juist naar zoeken én het kleine beetje historisch vastgoed dat Rotterdam nog bezit wordt gespaard voor de toekomstige generaties. Dus, Rotterdam: aan de slag met die nieuwe woningen, maar sloop niet je eigen ziel.

Dit artikel is ook als blog gepubliceerd op vastgoedmarkt.nl.