MVRDV: “Dakbos Boijmans-depot is juist het begin van groene stad op hoogte”

Het artikel concludeert dat we weinig hoeven te verwachten van groen op daken, als compensatie voor het kappen van bomen op straatniveau. Maar waarom niet én meer bomen én tegelijkertijd die groene stad op hoogte ontwikkelen?  Het Depot wordt in het stuk gebruikt als voorbeeld om te laten zien hoe het niet moet. Maar een aantal feiten blijft achterwege, waardoor niet duidelijk wordt hoe dit project juist probeert natuur en bebouwing te verzoenen.

Vanaf het allereerste begin van het ontwerpproces waren we ons er zeer van bewust dat het weghalen van een stuk park voor dit gebouw, emoties zouden oproepen bij de gebruikers van het park. Ook al was dit deel van het park vooral een parkeerplek voor fietsen en was een deel van de bomen ziek vanwege de slechte waterhuishouding. 

In het ontwerp was het dus een belangrijke vraag: hoe zou op deze plek een 15.000 vierkante meter tellend depotgebouw worden neergezet zonder het park te beschadigen? Na iets wat een artistieke worsteling mag worden genoemd, is gekozen voor een zo klein mogelijke footprint en een ‘ingesnoerd’ en rond gebouw. Een ingreep waardoor bestaande zichtlijnen en routes door het park grotendeels behouden blijven.

Al bij de eerste ontwerpstappen wisten we dat we een dakbos wilden. De constructie is met het oog daarop uitgewerkt. 75 metershoge berken zijn maar liefst drie jaar lang voorbereid voor een leven op deze hoogte. We hebben voor meerstammige bomen gekozen die, als inheemse soort en met hun lage zwaartepunt, uitermate geschikt zijn voor het leven op een winderige plek. In een kwekerij zijn deze bomen speciaal voorbereid: door de bomen te ondersnijden, zijn de wortels niet in een wortelbal maar gespreid gegroeid. 

De bomen waren zo belangrijk voor ons dat we de vorm van het restaurant op het dak aangepast hebben om ze te beschermen. Het is nu kruisvorming: de nissen zorgen ervoor dat de wind luwt en de berken beschutting hebben. Afgelopen voorjaar zijn er dennen en grassen aan toegevoegd om de vegetatie meer divers te maken.

Is dit dakbos voldoende om Rotterdam te vergroenen? Nee, want ondanks alle secure voorbereidingen moeten we nog ervaren wat de vegetatie gaat doen op 34 meter hoogte. Voor vergroening heb je eigenlijk een habitat nodig van een dak of tien bij elkaar. Pas dan boek je echt resultaat. Zie het Depot daarom als begin, samen met de boomgaard van 38 fruitbomen op het Erasmus MC.

Bij MVRDV willen we zoveel mogelijk bomen voor de stad behouden. Het landschap in en om gebouwen speelt een steeds belangrijkere rol in onze ontwerppraktijk. Diverse teams binnen MVRDV en The Why Factory onderzoeken hoe we de stad groener kunnen maken. Vorige maand publiceerden we bijvoorbeeld samen met de Rotterdamse Dakendagen en de gemeente Rotterdam de Dakencatalogus: 130 voorstellen om de 18,5 vierkante kilometer aan beschikbaar plat dak in de stad Rotterdam beter te benutten. Het bevat veel vergroenings- en parkvoorstellen. 

De vraag is welke vegetatie het meest geschikt is voor een stad als Rotterdam. Een boom die in de volle grond is geworteld, is steviger dan in een dun laagje aarde op het dak. Willen we diep wortelende bomen op het dak, dan is een pakket van drie meter grond gewenst. Het goede nieuws is: dat is mogelijk. Maar misschien is een duinlandschap of een soort Veluwe wel veel beter passend bij de weersomstandigheden op daken? 

Dat we binnen een maand al toe zijn aan de herdruk van de Dakencatalogus en dat de initiators – mijn collega Sanne van Manen en Dakendagen-directeur Léon van Geest – inmiddels gewilde gastsprekers zijn over dit onderwerp, is een signaal dat er grote dorst is naar kennisvermeerdering. Ook een reden waarom MVRDV, de gemeente en de organisatie van de Dakendagen deze catalogus binnenkort gratis beschikbaar willen stellen via de eigen websites: een soort open source om kennis hierover te verbeteren.

Een dakbos afdoen als pr-stunt is te makkelijk, net als het bekritiseren van een high-profile project als het Depot. Waarom is het wel in orde wanneer 18,5 vierkante kilometer aan plat dak ongebruikt blijft, maar wordt precies dat gebouw dat een dakbos heeft en boven het maaiveld uitsteekt, gepresenteerd als vijand van de bomen op de begane grond? MVRDV streeft naar een gezonder en groener stadsklimaat en ondersteunt alle initiatieven die daaraan bijdragen. Uiteraard moeten we de effecten monitoren en ervan proberen te leren, zodat we inderdaad stap voor stap toewerken aan een groenere stad, op álle niveaus: van straat tot dak. 

Met het Depot is de verwachting dat het echt wel goed komt. De bomen die zijn weggehaald voor de bouw zijn bovendien niet vernietigd, maar eerst opgeknapt en elders in de stad herplaatst, in geschiktere condities. Daarnaast werkt de gemeente momenteel hard aan de vergroening van de omgeving, naar een ontwerp van het Londense landschapsarchitectenbureau Gustafson Porter. In hun landschapsplan wordt het groene deel van het Museumpark een stuk groter ten opzichte van de verharding. Ook de straat voor het depotgebouw en de vijver van Het Nieuwe Instituut worden groener. 

Er staan nu al meer bomen in dit deel van het park dan er ooit stonden. Netto komt er op de begane grond meer natuur bij dan er was.