Voor wie wordt de Coolsingel?

Ondanks het feit dat de banen voor motorvoertuigen van vier naar twee gereduceerd zijn, vormt de weg nog altijd een barrière. De visualisaties beloofden dat het trottoir aan de Westzijde van de Coolsingel, visueel één geheel zou vormen met het gele fietspad. Die fietsers zouden in het plaatje een minderheid zijn ten opzichte van de vele wandelaars. In werkelijkheid vormen de fietsers een haast continue stroom van verkeer. 

Het aantal fietsers is zodanig toegenomen tijdens de drie jaar durende renovatie, dat alleen al het parkeren van de fietsen voor veel overlast zorgt bij Metrohalte Stadhuis. Er zijn zelfs fietscoaches nodig om mensen te begeleiden. De vele fietsers zullen het ook jammer vinden dat er geen begeleiding bij de kruispunten is: die zijn nu onoverzichtelijk vanwege het tweerichtingsverkeer en het grote volume aan tweewielers. In feite is de Coolsingel zoals het altijd is geweest: een stenige vlakte met veel verkeer, alleen in plaats van auto’s, moet je nu vooral voor fietsers oppassen.

De bewering van West 8 dat de renovatie van de Coolsingel als katalysator dient voor de verdere ontwikkeling van de Rotterdamse binnenstad is niet juist. Zelfs ‘world’s fanciest McDonald’s’ aan de Coolsingel kreeg al in 2015 haar chique upgrade. In feite is de nieuwe Coolsingel slechts één van de vele schakels die onderdeel zijn van Rotterdams ambitieuze City Lounge project. 

Dit in 2008 geïnitieerde project hield in: de binnenstad transformeren tot een aantrekkelijke verblijfplaats. De bouwwoede raakt daarmee het hartje van Rotterdam. Met de Coolsingel als rode loper voor steeds meer speculatieve bouwprojecten, die beloven waar te maken waar de gemeente al ruim een decennium naar snakt: een bovenmodale middenklasse naar de ooit door rauwe industrie gedomineerde stad te trekken. If you build it, they will come. 

In tegenstelling de Coolsingel die vooral een facelift kreeg, staat het Hofplein een meer dramatische metamorfose te wachten. Als onderdeel van het stadsproject De Groene Long, zal het Hofplein veranderen tot een Frans aandoend plein, waarbij de fontein het middelpunt moet vormen van een groen park. De autobanen worden gereduceerd naar twee en verplaatst tot aan de rand van het vergrote plein. De verkeerslichten zullen verdwijnen om het fietsers en lopers makkelijk te maken. 

Doorgaans is het Hofplein nu een groot obstakel voor de voetganger. Maar op momenten van collectief geluk, transformeert het zich ook moeiteloos tot podium voor een enorme mensenmassa. Na haar omwenteling van asphalt jungle naar groene oase, zal het Hofplein een plek vormen waar menig individu onder de schaduw van een plataan een softijsje in de kleuren van Feyenoord kan nuttigen, zo ziet architect Nanne de Ru (Powerhouse Company) het voor zich. Maar het leent zich dan niet meer om diezelfde voetbalclub massaal te vieren. 

Het vergroenen van de binnenstad en het weren van motorvoertuigen is kortom onvermijdelijk, maar dreigt ook andere stedelijke kwaliteiten te verdringen. Een vergelijkbaar tafereel speelt zich nu af in het Museumpark, waarbij de skaters ruimte moeten inleveren om meer groen rondom het Boijmans Depot te kunnen realiseren.

Powerhouse Company en RED Company zijn ook initiatiefnemer van het naastgelegen hoogbouwplan RISE waar woningcorporatie Havensteder bij betrokken is. Als het aan hen ligt, zal een groen, ingetogen Hofplein de perfecte entree vormen voor RISE: een ensemble van een woontoren van zo’n 250 meter en twee van 150 meter hoog, met circa 1300 woningen en diverse kantoor-, winkel- en horecapanden. 

De naam RISE verwijst naar het trauma van het bombardement – alsof er niet ondertussen volop bebouwd en bewoond is. Om RISE te realiseren zal de bestaande bebouwing aan het Pompenburg moeten verdwijnen, wat als een enorme verrassing kwam voor de bewoners. Dit sociale woningbouwcomplex, eigendom van Havensteder, zal het tweede ontwerp van architect Carel Weeber worden dat ver voor haar houdbaarheidsdatum met de grond gelijk zal worden gemaakt. 

Op de website van RISE wordt beloofd dat 50 procent van de woningvoorraad uit betaalbare woningen zal bestaan. Dat klinkt heel genereus, maar houdt in dat de andere helft van de woningen tot de vrije sector zullen horen. En van die 650 woningen betaalbare woningen valt haast een derde in het middeldure segment, bestaand uit huurwoningen van 1040 euro per maand en koopwoningen. Ook de 226 bestaande sociale huurwoningen zullen terugkeren. Volgens de initiatiefnemers wel met dezelfde huur, maar kleiner: variërend tussen de 50 en 75 vierkante meter. “Plek voor iedereen” houdt in dat de minder draagkrachtige bewoners letterlijk moeten inleveren om anderen van plek te voorzien.

En hoewel er blijkbaar een plek voor “iedere Rotterdammer” is, zullen de nieuwe, meer vermogende bewoners niet in dezelfde toren vertoeven als hun minder bedeelde buren. Als tijdens de Informatiebijeenkomst van 18 januari 2021 over RISE de vraag wordt gesteld waarom er geen menging is, antwoordt Bart Kesselaar, directeur Strategie Havensteder, haast zuchtend dat het puur een pragmatische keuze was. Voor Havensteder is het nu eenmaal makkelijker om service en onderhoud te faciliteren als al hun woningen zich in één gebouw bevinden. 

Nanne de Ru voegt daaraan toe dat ze geen aparte entrees willen, zoals de beruchte Londense taferelen. Om dat te voorkomen, zullen de lobby’s van de verschillende torens bij elkaar “in de buurt” zijn, qua “uitstraling” gelijkwaardig en “kloppen met het geheel.” Als ik de voorlopige impressies van RISE moet geloven, waarbij de toren van de vrije markt-woningen aanzienlijk groener is, hecht ik weinig waarde aan de beloftes van de initiatiefnemers.

Het volgende prestigieuze project is POST Rotterdam: een luxe hotel en appartementencomplex in en bovenop het voormalig Postkantoor. De render ² vanuit de binnenplaats aan het Rodezand belooft niet veel goeds. Tussen de lompe kolommen in de oude vleugel die de 155 m hoge toren moeten dragen, toont een wand een enorm uitvergroot detail van een winters tafereel. Het is afkomstig van een schilderij van Hendrick Avercamp, bekend van zijn zeventiende-eeuwse landschappen – waarvan er geen enkele Rotterdam voorstelt. 

Het getuigt van een oppervlakkige interpretatie van Rotterdam – zolang het maar Dutch is. Kan je het in New York gevestigde architectenbureau ODA kwalijk nemen dat zij geen benul hebben van lokale cultuurgeschiedenis? Hoewel de PR-machine van de investeerder maar al te graag het lokale karakter van POST benadrukt – dat letterlijk is omhuld met een Rotterdams icoon – zijn haast alle spelers die zullen profiteren van dit bouwwerk, gevestigd in het buitenland. Van de Israëlische investeerder Omnam Group tot aan de Belgische en Italiaanse aannemers. Het promotiefilmpje van POST belooft letterlijk de wereld te verwelkomen. Rotterdam en haar historie vormt hier slechts het toneel voor het grootkapitaal.

Tot slot een blik in de nabije toekomst, naar het masterplan voor Hart 010 van Mecanoo. Het betreft de transformatie van het ingetogen, paarskleurige Allianz-gebouw bij de metrohalte Beurs en de twee nabijgelegen paviljoens. Het document met ambities is niet alleen in grote lijnen vergelijkbaar met de bovengenoemde projecten, maar reflecteert ook de ambities achter de renovatie van de Coolsingel zelf – allemaal beloven ze “uitstraling en allure”. Wat wordt precies daarmee bedoeld?

Keer op keer komen dezelfde elementen terug: alle projecten refereren naar een verleden, vaak alleen bekend uit geschiedenisboeken. 

Zo wil Nanne de Ru graag Pschorr doen herrijzen, het legendarische vooroorlogse café dat Rotterdam op de kaart plaatste als uitgaansplek. Tijdens de informatiebijeenkomst toont hij een archiefbeeld van Pschorr, direct gevolgd door een zwart-wit render van de plint van RISE met de nieuwe Pschorr. Alsof hij wil zeggen dat de ‘zombie-Pschorr’ één en hetzelfde is als het legendarische café van de oude foto’s. Bij het Hofplein met een Franse touch wil men graag de leeuwen van de Hofpoort terug, POST waant zich maar al te graag in een glorieus verleden en zelfs de Art Deco-lantaarns aan de Coolsingel zijn ondergedompeld in nostalgie. 

Tegelijkertijd gaan deze bouwprojecten altijd samen met beloftes van gestroomlijnde infrastructuur, overzichtelijkheid, waarbij alle scherpe randjes zijn weggepolijst en vaak vergroend. Kortom, allemaal kenmerkende elementen voor het fenomeen dat door onderzoeker en criticus René Boer als ‘Smooth City’ wordt aangeduid.

In de Smooth City is alles perfect, goed onderhouden en homogeen. Ze is aangenaam, maar tolereert geen abnormaliteiten en uitzonderingen. Haar ontwikkeling wordt gedreven door neoliberale stadsontwikkeling, waarbij het vergaren van kapitaal centraal staat en dit ondersteund wordt door een overheid wiens prioriteiten bestaan uit economische ontwikkeling, buitenlandse investeringen en city branding.

Rotterdam en het City Lounge project is daar een goed voorbeeld van. Het woord lounge zegt al veel. Het draagt beelden van een gelikte wachtruimte, een ruimte waardoor men zich tijdelijk waant in alle comfort, met aangename muziek op de achtergrond, en zelfs een cocktail in de hand.

Als je de kaart op de coolsingel-website bekijkt, staan op alle gebouwen grote multinationals met hun logo. De enige daadwerkelijk maatschappelijke functie bevindt zich in het logoloze Stadhuis. Zonder enige moeite moet de Rotterdammer zich kunnen bewegen door de Coolsingel, net zoals het grootkapitaal dat zich ongestoord achter de gevels accumuleert.