De Ontwerp-Omgevingsvisie Rotterdam wordt dit najaar aan de raad gepresenteerd en naar verwachting eind dit jaar goedgekeurd. Dit plan bepaalt voor de komende 10 à 15 jaar de kaders voor de ruimtelijke ontwikkeling van de stad en daarmee de leefbaarheid, de toekomstige infrastructuur en de mogelijkheden voor wonen en werken. Daarbij gaat op 1 juli 2022 de Omgevingswet in, waar de overheid de regels voor ruimtelijke ontwikkeling vereenvoudigt en samenvoegt. Vandaar de haast om de visie binnen een paar maanden door de raad te jassen.
De titel van de voorlopige Ontwerp-Omgevingsvisie is ‘Veranderstad’. Nogal nietszeggend, want elke stad verandert, altijd, daar heb je geen visie bij nodig. De subtitel ‘Werken aan een wereldstad voor iedereen’ zegt al iets meer, het gaat kennelijk om werken, om de economie. Bij verder lezen komt de aap uit de mouw. Onder het kopje ‘Koers’ van de samenvatting staat “Rotterdam kiest voor goede groei. Groei die bijdraagt aan het welzijn van de inwoners, aan een duurzame samenleving en aan economische vooruitgang”.
Maar ‘goede’ of duurzame economische groei bestaat niet en heeft ook nooit bestaan. Op zijn best zou je kunnen spreken van minder slechte groei, maar slecht blijft het. Het lijkt misschien spijkers op laag water zoeken om een ‘toevallige titel’ zo aan te pakken, maar dat is het niet. De Omgevingsvisie is geschreven vanuit de economie van de stad, met name die van de haven en de daarmee verbonden fossiele industrie, ondanks de lippendienst die wordt bewezen aan de klimaatproblematiek en energietransitie.
Een voorbeeld als het gaat over de havenindustrie in de Omgevingsvisie: “Rotterdam is samen met Antwerpen en het Rijn-Ruhr gebied het meest moderne en duurzame petrochemie1– en energiecomplex2 van Europa.” Beste omgevingsvisieschrijvers, duurzame petrochemie bestaat niet. Het is een vierkante cirkel, een contradictio in terminis.
Een grote deel van de wrange situatie waarin we ons en onze planeet hebben gebracht is het directe resultaat van onze vooringenomenheid met economische groei. Dat daaraan ooit een eind komt en moet komen, is geen nieuw inzicht. Het is een mathematisch gegeven. Groei, ook ‘goede’ groei in een gesloten systeem, zoals onze natuurlijke omgeving, kan nooit eeuwig duren. De boodschap is telkens: de economische, consumptieve groei, zoals we die de afgelopen 150 jaar hebben aangejaagd moet stoppen. Zo niet, dan brengen we ons en onze planeet in acuut gevaar.
Het is bijna zo ver. Desondanks denkt, hoopt wellicht tegen beter weten in, Rotterdam anno 2022 en het decennium daarna nog steeds dat (economische) groei, ook ‘goed’ kan zijn.
It’s the ecology, stupid!
Met de slogan ‘It’s the economy, stupid’ lanceerde Bill Clinton zijn campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 1992. Het werd de algehele campagneslogan het neoliberalisme, de economische school die – kort door de bocht – stelt dat de overheid slechts een rol heeft als schepper en financier van ‘markten’ en dat ons welzijn het best gediend is door particulier eigendom en maximale handelingsvrijheid van de markten van de ondernemer.
In Rotterdam is sinds 1994 en in Nederland sinds de paarse kabinetten3 (Kok I en Kok II), tot en met alle kabinetten Rutte, het neoliberalisme en de daarmee samenhangende privatisering de dominante politiek-economische ideologie. Toen Leefbaar Rotterdam in 2002 zijn intrede deed lagen de waarschuwingen en onderzoeksrapporten dat dit desastreus is voor de planeet, al lang weer in de bureaulades van ondernemers – Shell – en overheden – alle – weg te stoffen. Het geld klotste tegen de plinten, maar de wereld ging naar de knoppen. Het is niet de economie die onze toekomst gaat bepalen, het is de ecologie.
De Ontwerp-Omgevingsvisie geeft door deze verkeerd gerichte focus – of in elk geval niet voldoende focus – geen rekenschap van de enorme uitdaging waar de planeet voor staat. Deze uitdagingen zijn onder meer in kaart gebracht door het Stockholm Resilience Centre, dat onder de noemer Planetary Boundaries de stand van zaken van de planeet monitort.
Het Stockholm Resilience Centre gaf in 2015 aan in hoeverre de planeet zich nog in een safe zone bevindt op negen ecologische velden en problemen. Het toont aan dat klimaat weliswaar een probleem is, maar – als we heel erg snel heel erg ons best doen – nog omkeerbaar is. Dat is niet het geval met het verlies aan biodiversiteit en uitstervende soorten, en het afvloeien van stikstof en fosfor naar de biosfeer, bodem en oceanen. Dit zijn zaken die vele malen verontrustender zijn dan klimaat, en feitelijk al voorbij the point of no return.
Ook andere gezaghebbende wetenschappelijke surveys zoals het IPBES-rapport tonen dit aan. Klimaat, met name wateroverlast, is grotendeels een probleem van de mensensoort en zijn habitat de stad, maar biodiversiteit en biochemische aantasting zijn problemen van alle soorten, en van de aarde als totaalsysteem.
Zet de ecologie bovenaan de besluitvormingspiramide
Dat moet dus anders. De belangrijkste, in zekere zin de enige, kritiek op de voorliggende Ontwerp Omgevingsvisie is dan ook dat ‘verandering’ weliswaar noodzakelijk is, maar dan wel verandering van het voorgenomen beleid.
Voor het ruimtelijk beleid in het algemeen en dus ook voor dat van Rotterdam betekent dit dat oplossingen voor het behoud van biodiversiteit en de stikstof-fosfor problematiek bovenaan de besluitvormingspiramide en agenda moeten staan. Het zijn bovendien integrale problemen die door alle beleidsonderwerpen en thema’s heen, moeten worden opgelost. Ook als het gaat om gezondheid (het overleven van de mensensoort), sociaal beleid (de vreedzame samenleving van soorten groepen) en economisch beleid (een duurzame verhouding tussen productie en consumptie enerzijds en de sociologie en ecologie van de stad anderzijds).
Alleen daarom al mag en kan het geen subparagraaf van een deelhoofdstuk van een deelonderwerp zijn, zoals nu het geval is.
Stedelijke ecologische hoofdstructuur
Ecologie is onlosmakelijk verstrengeld met vrijwel alle beleidsvelden. Met ruimtelijke ordening, stedenbouw, infrastructuur, architectuur, woningbouw, recreatie, gezondheid, sociaal welzijn en ja, ook met economie. Wie anno 2021 een omgevingsvisie schrijft, doet dat vanuit het idee van deze totale verstrengeling en schrijft dus integraal beleid, met als centrale toetssteen de stedelijke ecologie, niet de economie. De huidige ecologische hoofdstructuur, de biodiversiteit en natuurwaarde van de stad, wordt op dit moment door de gemeente onderzocht vanuit de Uitvoeringsagenda Biodiversiteit. Dat is mooi (eindelijk), maar de stand van het huidige netwerk is daarmee nog niet in kaart gebracht. Laat staan dat er een visie is geformuleerd op de gewenste, samenhangende stadsecologie van de toekomst.
Dat moet eerst. Geen enkel beleid, zeker niet een beleid dat voor de komende 10 à 15 jaar leidend is voor de stedelijke ruimtelijke ontwikkeling, kan worden gebaseerd op onbekende feiten of op een nog niet helder geformuleerde ecologische toekomst.
Stel de toekomstige ecologische hoofdstructuur vast
De belangrijkste aanbeveling is daarom vervolgens: stel eerst de gewenste ecologische hoofdstructuur van de stad vast, inclusief beleid ten aanzien van biodiversiteit, stikstof-fosfor en natuurwaarden. Baseer daarop alle overige ruimtelijk gewenste ontwikkelingen en maak de uitgangspunten en netwerken van de stadsnatuur daarbij tot leidende waarden.
Het is denkbaar dat de vaststelling van de Omgevingsvisie daardoor vertraagd wordt, maar ja wie te laat begint met het besef dat het nu toch echt anders moet, loopt de kans achter de feiten aan te lopen. De Omgevingsvisie is te belangrijk en te ingrijpend om dergelijke risico’s te lopen. De door ons veroorzaakte problemen zijn té acuut om niet direct, gisteren nog, het roer drastisch om te gooien.
Het hoeft ook niet moeilijk te zijn, het is zelfs binnen de termijn op te lossen. Verander de titel (dat is essentieel, het toont een aangepaste intentie) en voeg een nieuw hoofdstuk in. Noem het hoofdstuk 04: ‘De ecologie als uitgangspunt’. Doen we dat niet, dan raken we voorbij the point of no return. Het behoeft hopelijk geen nadere uitleg meer dat dit geen alarmistische, loze kreet is. Het is een wetenschappelijk feit, dat inmiddels wordt ondersteund door een overvloed aan internationale onderzoeken, organisaties en afspraken.
Stel vervolgens vast dat dit leidende uitgangspunt als eerste wordt uitgewerkt en dat daarmee alle toekomstige planvorming allereerst dient te worden getoetst aan deze ecologische hoofdstructuur en de daarmee samenhangende doelen ten aanzien van biodiversiteit en natuurwaarde. Dan komt het misschien ooit toch nog goed.
- Scheikundige tak rondom de verwerking van aardolie. ↩︎
- Het geheel van energiebedrijven en hun gebouwen (in de haven). ↩︎
- De politieke mengkleur van het blauwe liberalisme en het rode sociaaldemocratie. ↩︎
- Het getal nul is in zekere zin de basis van de mathematica, en daarom van alle wetenschap, zelfs van de economische wetenschap. Nul staat ook buiten de getallenorde en hiërarchie. Het is negatief noch positief. Het kan alle overige getallen tot zichzelf reduceren: 0 x A = 0; ecologie x economie = ecologie. ↩︎
Om te reageren moet je ingelogd zijn. Inloggen kan je hier. Als je nog geen account hebt meld je nu aan als supporter of maak hier een gratis reageerdersaccount aan.