Het doel was om voor de wijkraad niet alleen de usual suspects mobiliseren. Niemand zou beter weten wat goed is voor de wijk dan wijkbewoners zelf. Een politieke achtergrond heb je daar niet voor nodig. Het lijkt te hebben gewerkt: 620 kandidaten hebben zich aangemeld en ongeveer de helft daarvan doet het zonder de steun van een politieke partij. Voor wethouder Roos Vermeij is dat aantal aanleiding om te spreken van “weer een mooie mijlpaal in onze nieuwe lokale democratie” die gevierd moet worden.
Er lijkt inderdaad reden om optimistisch te zijn: blijkbaar spreekt het schaalniveau van de wijk tot de Rotterdamse verbeelding. En leidt dat ertoe dat bewoners van straten en wijken, die nog niet eerder politiek actief waren, zich herkennen als diegenen die zich “inzetten voor de stad” en “verbinden”, maar net zo goed kunnen “maken” en “monitoren”.
Dat geldt zeker voor Michael Siem, die ik spreek in een garageblok achter de Schiedamseweg in Delfshaven. Hij heeft er zijn kleine werkplaats, van waaruit hij klust en repareert voor buurtbewoners. Maar vooral: de ogen en oren van die buurt is. Hij ziet, zoals hij het zegt, letterlijk en figuurlijk “welke kant mensen opgaan”. Hij kent iedereen en weet iedereen te vinden. Voor het repareren van een fiets of een auto. Voor het verven en opknappen van flats met door klussers achtergelaten materialen. Voor hulp bij een uithuisplaatsing. Voor het oplossen van een ruzie. Siem, die nu 62 is, doet dat al zolang hij zich kan herinneren. Zonder enige opleiding, maar, naar eigen zeggen, door het doorlopen van de “streetlife university”. Zelfs de burgemeester kent hem en zou binnenkort bij hem langskomen. Maar vanwege Corona moet Siem het nu met de Stadsmarinier doen.
Denken in mogelijkheden
Siem heeft al die jaren informeel gedaan wat nu, met de komst van de wijkraden, een formele positie wordt. Hij heeft zich dan ook gekandideerd, gesteund vanuit de nieuwe lokale politieke partij “Wij Kleurrijk Rotterdam”. Siem belichaamt wat de stadsontwikkelaars van de gemeente zo graag zien en claimen als de typisch “Rotterdamse mentaliteit en ‘can-do’ spirit”. Want hij denkt in mogelijkheden, wil dingen doen en opbouwen. Zoals een pleintje voor de jeugd. Waar ze vervolgens door een lifecoach gesteund kunnen worden.
Het soort werk dat geformaliseerd wordt door de wijkraad, doet denken aan het opbouwwerk. Opbouwwerkers zijn bijna uit het wijk- en buurtbeeld verdwenen, sinds het neoliberale idee van zelfredzaamheid na de financiële crisis van 2008 ook in Rotterdam gewoon werd.
Daaraan moet ik ook denken tijdens mijn gesprek met Gerben van Santen, die zich op persoonlijke titel kandidaat stelt in Kralingseveer. Hij vertelt vol visie over zijn professionele en persoonlijke ervaring met burgerbetrokkenheid in Rotterdam. Het klinkt als pleidooi voor meer mensen en initiatieven om wie de gemeente niet heen kan, waar ze “wel wat mee moeten”.
Van Santen kon zich moeilijk vinden in het template van de gemeente waarin wijkraadskandidaten zich op Mijn Rotterdam met een “persoonlijk verhaal” voor moeten stellen. Daarin moeten ze aangeven wat hun ‘leukste plekje’ en ‘grootste droom’ voor de wijk is, en waarom ze ‘samenwerking in de wijk belangrijk’ vinden. Van Santen mailde aan Vers Beton dat hij dat format “bevoogdend” en de vragen onbenullig vond. Hij noemt het een voorbeeld van: “wijk aan zet, maar wel binnen de kaders die de gemeente stelt”.
Waar veel wijkraadskandidaten die drie vragen kort en krachtig beantwoorden, gebruikte Van Santen ze dan ook om uitgebreid te beschrijven wat voor de bewoners van Kralingseveer belangrijk is. Zoals de plannen voor het nieuwe Rivium en de ontwikkeling van het Bouman-terrein (de grond van de voormalige meubelfabriek waarvan Van Herk eigenaar is). Van Santen hoopt dat de wijkraad inwoners kan mobiliseren om de druk richting de gemeente op te voeren, zonder “voor gemeenteraad te spelen”. Want het is volgens Van Santen per slot van rekening niet de wijk, maar de gemeente die nu “aan zet” is. Het is daar, op de Coolsingel, waar wat hem betreft de verandering vandaan moet komen.
Billboards en handtekeningen
Toch is het onderscheid dat Van Santen maakt tussen gemeenteraad en wijkraad niet zo vanzelfsprekend. De kaders voor die de gemeente geeft voor publiekscommunicatie suggereren dat de twee niet zoveel van elkaar verschillen. Op de campagneposters in de stad staat, bijvoorbeeld, het bekende hokje dat met potlood rood ingekleurd kan worden, voor zowel de gemeente- als de wijkraad. En ook de beoogde campagneflyers en trotters voor wijkraadsleden zijn niet heel anders dan die waarop ook de hoofden van Karremans, Moti en Simons te zien zijn.
“Waarom moeten we dit verkiezingsspelletje in het klein naspelen?”, werpt Martine Everts op tijdens ons gesprek in haar woonkeuken in Middelland. Everts woont al geruime tijd in Middelland en werd geïnspireerd door het Buurt Bestuurt-initiatief in Delfshaven. Ze is het schoolvoorbeeld van de informele can do-mentaliteit: ze is mede-organisator van ontmoetingsmomenten in haar straat en buurt, zoals de maandelijkse veegochtenden en feestjes. Juist omdat de huizen geen voortuinen hebben zijn toevallige en betekenisvolle ontmoetingen in de straat schaars. “Het past bij me”, zegt ze, “het schakelen tussen bewoners en instanties, het schakelen tussen beleid en uitvoer”.
Ze besloot zich op te geven voor de wijkraad. Het ophalen van de benodigde steunhandtekeningen zag ze als het moment om haar buurtgenoten te vertellen over haar plannen, en om steun voor haar visie en ideeën te vergaren. Ze had er tijd ingestoken en ook flink wat handtekeningen verzameld. Na haar kandidaatstelling werd ze vervolgens geacht campagne te gaan voeren. “Ik hoef mezelf niet zo nodig tegen te komen op een billboard”, vertelt Everts. Ze vraagt zich af of degenen die zich wél prettig voelen bij aandacht voor de persoon, de enige waardevolle behartigers van wijkbelangen zijn.
Everts had daarom liever gezien dat de grens voor steunbetuigingen flink omhoog geschroefd was. Het “verdienen” van handtekeningen, op basis van intensieve contacten en gesprekken tussen kandidaten en buurtbewoners, had een campagne overbodig gemaakt. Het vooruitzicht van een persoonlijke campagne deed haar uiteindelijk besluiten haar kandidatuur in te trekken.
Door de gemeente ingetrokken
En zij is niet de enige Rotterdamse belofte (en vrouw) die opstond maar, vanwege een logica die als onnodig beperkend werd ervaren, toch weer moest gaan zitten. De kandidatuur van Esther Wienese, binnen en buiten Rotterdam beter bekend als de DakenDiva, werd zelfs door de gemeente ingetrokken. Vanuit haar gehuurde unit in Gebouw De Heuvel vertelt Wienese zo gepassioneerd over haar liefde voor de stad en haar “buurtje”, dat de tafel waaraan we zitten steeds een beetje meer mijn kant opschuift.
Wienese heeft van haar passie – voor stedelijke vergroening en verduurzaming – haar werk gemaakt. In 2017 lanceerde ze Het Rotterdamse Dakenboek, waarvoor ze innovatieve ideeën voor het gebruik van dak en stad verzamelde. Het boek wordt nu door de burgemeester meegenomen op (inter)nationale bezoeken als relatiegeschenk. Verder organiseert Wienese de Rotterdamse Dakentour, maakte ze een Rotterdamse Dakenroute, geeft ze presentaties over daken en modereert zij events.
Maar haar vergroeningswerk is meer dan een rol waar ze als zzp’ende stadmaker een inkomen mee probeert te generen. Ook met een informeel netwerk in in haar eigen buurt, in het dichtbebouwde Hoogkwartier, probeert Wienese meer sociale ontmoetingen in en door groen te ontwikkelen. Zo werkte ze mee aan de tijdelijke transformatie van het dak van de Kiphofgarage als “groene oase”, die nu door de gemeente wordt doorontwikkeld tot een park. Het waren de contacten binnen dat buurtnetwerk die haar op de wijkraad wezen, en Wienese stelde zich kandidaat. “Ik ben intermediair, en alles wat ik doe is missiegedreven en gebaseerd op participatie, dat past toch precies in de doelstelling van de wijkraad?”.
Maar tot grote teleurstelling van Wienese moest ze zich terugtrekken, op basis van artikel 12 van de wijkraad-verordening. Daarin staat dat kandidaten geen opdrachten voor de gemeente mogen uitvoeren. Maar als zelfstandige stadsmaker kan en wil Wienese niet om opdrachten van de gemeente heen. Ze is dan ook verontwaardigd en vindt dat dit haar neerzet als “sedumboer”,1 die haar rol in de wijkraad slechts zou gebruiken voor commercieel gewin. Bovenal is Wienese teleurgesteld dat er nu niemand haar buurt in de wijkraad vertegenwoordigt. Hoogkwartier ligt immers in de Stadsdriehoek, dat een wijkraad vormt met de veel verderop gelegen wijken Coolhaven en Scheepvaartkwartier.
Wienese had haar kandidatuur eventueel mogen continueren, wanneer ze zich had teruggetrokken op momenten dat het in de wijkraad over vergroening en verduurzaming zou gaan. Of wanneer ze voor toekomstige opdrachten van de gemeente steeds toestemming van de burgemeester had gekregen. Dat eerste scenario had, zoals ze zelf zegt, “haar ondernemerschap, kennis, passie en gedrevenheid” uit de wijk geschreven. Het tweede scenario zou haar het soort onzekerheid opleveren dat geen enkele zzp’er in het groene en sociale domein, “die ook de huur moet betalen”, zich kan veroorloven.
Siem, Van Santen, Everts en Wienese: het zijn nieuwe beloften voor de lokale democratie waar de gemeente zo hoog over opgeeft. En toonbeelden van de Rotterdamse mentaliteit waar het marketingapparaat van de stad zo graag mee pronkt. Maar als de gemeente de kennis en ideeën van wijken net zo serieus zegt te nemen als Rotterdammers dat zelf doen, dan is de gemeente nu zélf aan zet. Want de terugtrekkingen van Everts en Wienese staan niet op zichzelf. Ze laten zien dat een top-down bestuursmodel dat bottom-up inclusie en participatie wil organiseren tot (nieuwe) uitsluitingen leidt. Omdat het onvermijdelijk vanuit bekende kaders en formats werkt.
Vanuit dat perspectief kunnen we ook anders naar die meer dan 600 kandidaten kijken. Want natuurlijk is het fantastisch dat zovelen aan deze “mijlpaal voor de lokale democratie” bijdragen. Maar is het niet net zo belangrijk om te kijken naar die ‘beloften’ voor wie die mijlpaal een (zoveelste) horde is gebleken?
Stemmen in de stad
Dit onderzoek is een samenwerking van Vers Beton met Vital cities & citizens van de Erasmus Universiteit. Het is onderdeel van Stemmen in de Stad, een programmareeks over invloed en zeggenschap van Rotterdammers rondom de Gemeenteraads-verkiezingen van 2022 van Arminius, OPEN Rotterdam en Vers Beton. Stemmen in de stad is mede mogelijk gemaakt door de gemeente Rotterdam, deze organisatie heeft geen invloed gehad op de inhoud van het artikel.
#StemmenInDeStad
Ze gaan nog een zware pijp roken, die wijkraden. Maar ik ga ze steunen waar ik kan. In de strijd tegen een doofblind beleidsapparaat.
Om te reageren moet je ingelogd zijn. Inloggen kan je hier. Als je nog geen account hebt meld je nu aan als supporter of maak hier een gratis reageerdersaccount aan.