Tijdens haar speech, op 20 april, voor de nieuwe wijkraadsleden in de Burgerzaal stapte Wethouder Vermeij even van het podium af. Om vervolgens een diepe buiging te maken. Die buiging, zo zei ze toen ze weer op het podium stond, was haar “dank voor de kandidatuur” en bereidheid van wijkraadsleden om “op te komen voor de wijk”. Ze noemde deze dag van de installatie dan ook “een feest voor de Rotterdamse democratie”.
Het is een insteek, van dankbaarheid en jubelsfeer, die we ondertussen van Vermeij gewend zijn. Eerder in het jaar noemde ze de ruim 600 aanmeldingen voor de wijkraden “een mooie mijlpaal in onze nieuwe lokale democratie”. Eén die moest worden gevierd.
Selfies op de trappen
En een viering leek het op 20 april op het stadhuis in eerste instantie ook zeker. Gekozen wijkraadsleden kwamen veelal formeel gekleed en prachtig uitgedost binnen. Namen selfies en groepsfoto’s op de marmeren trappen. Maakten vol enthousiasme kennis met elkaar en met hun wijkraadscoördinator aan de hoge sta-tafels, die versierd waren met verse bloemstukjes. Deden zich tegoed aan de uitgestalde drankjes en hapjes. En dromden zich uitgelaten en giechelend vanuit de Burgerzaal naar het voorportaal van de trouwzaal, wanneer de luide voice-over aangaf dat hun raad aan de beurt was om geïnstalleerd te worden.
Er zat, volgens de woordvoerder van de wethouder, dan ook een expliciete gedachte achter het besluit om de beëdiging van de wijkraadsleden op het stadhuis, en niet op locaties in de wijken zelf, plaats te laten vinden. Omdat het stadhuis “cachet en lading aan de dag en aan de functie” kan geven.
Belangen van traditionele politiek veilig stellen
En toch was het stadhuis niet alleen een feestlocatie die uit goede intenties was gekozen. Sterker nog, juist de pomp and circumstance van het stadhuis leken te bevestigen dat Wijk aan Zet vooral gericht is op het in beweging krijgen van wijkraden, in de richting van en volgens de spelregels van een statische Coolsingel. Anders gezegd, de lof en omstandigheid van de Coolsingel dienden niet om het belang van de Rotterdamse wijkraden te onderkennen, maar om de belangen van een traditionele politiek veilig te stellen.
Die teneur werd direct duidelijk toen burgemeester Aboutaleb de zaal en het podium na de wethouder betrad. Even leek het alsof hij het feeststokje van Vermeij overnam, toen hij zijn speech opende met de vraag: “Wie heeft er zin in?” Handen gingen omhoog en zacht gejoel klonk uit de Burgerzaal. Maar die reactie bleek de eerste van vele faux-pas die wijkraadsleden die dag op het stadhuis blijkbaar konden begaan.
Want de burgemeester had juist stilte verwacht op deze vraag, zo vertelde hij. Stilte, tijd of reflectie: het zijn klaarblijkelijk de gepaste codes, of etiquette-vormen, om eer te doen aan het “gewichtige” dat een “belofte verklaren” is.
Wellicht was het publieks-experimentje van de burgemeester een grapje. Of is het onderdeel van hoe hij doorgaans beëdigingen aanvliegt. Maar zo’n speech heeft consequenties. Het positioneert het publiek, de wijkraadsleden, als een groep die mogelijk ‘brandgevaarlijk’ is, omdat het net heeft laten zien te gewetenloos en instinctief te kunnen reageren. Als een groep die daardoor zonder (ambtelijk) gezag en toezicht niet te vertrouwen is.
Die positionering kenmerkt ook de rest van de toespraak van de burgemeester. Daarin wijdde hij verder uit over alles waar wijkraadsleden hun vingers aan zouden kunnen branden: aan te snel handelen, aan niet eerst ergens met anderen over praten of ergens een nachtje over slapen als je iets niet weet, aan te makkelijk in zee gaan met anderen, aan door rood rijden of over de stoep fietsen.
‘U kunt zich nu nog terugtrekken’
De burgemeester sloot de rede vervolgens af met: “Vindt u het lastig? Dan kunt u zich nu nog terugtrekken.” En met “Ik wil geen klachten krijgen, want ik ben er uiteindelijk verantwoordelijk voor.”
Het gaat er hier niet om waar de burgemeester er als persoon voor kiest om zich in zijn speech op te richten. Het gaat erom welke keuzes vanwege de institutionele en symbolische context van het stadhuis voor de hand liggen, en wat die keuzes doen.
De burgemeester had in zijn welkomstwoord bijvoorbeeld het belang van de ambtelijke belofte kunnen aanhalen om te verkennen hoe bijzonder de positie van wijkraadslid in het politieke stelsel van Rotterdam is. Of welke publieke belangen met het ambt van wijkvertegenwoordiger gediend kunnen worden.
Een dergelijke keuze ligt echter minder voor de hand wanneer het ambt van de burgemeester ‘een thuiswedstrijd’ speelt. En dat doet in een arena van ceremonieel protocol en politieke etiquette, die zo waardevol en exclusief zijn omdat slechts enkelen er bekwaam en ogenschijnlijk natuurlijk in bewegen.
Supervisie om 'on brand' te blijven
Daarmee is het stadhuis niet enkel een plek die de feestelijke aftrap van de wijkraden omlijst en nieuwe democratische competenties viert. Het is ook, of vooral, de locatie waar het idee wordt genormaliseerd dat ‘in de Rotterdamse democratie iedereen bekwaam is, maar sommigen iets meer bekwaam zijn dan anderen’. En waar, als gevolg, onbekwame wijkraadsleden continue supervisie nodig hebben om zich correct in die democratie te bewegen of om on brand te blijven. De belofte bij de installatie is daarmee dus geen ‘ceremonieel moetje’ die wijkraadsleden afleggen. Het is een vorm van disciplinering die afgenomen moet worden om de hiërarchie te bevestigen.
Wat dat betreft was de installatie op 20 april, naast een dag die formidabel georganiseerd was en bestond uit vrolijke (foto)momenten, vooral een aaneenschakeling van dit soort disciplinerende instructie- en bijsturingsmomenten. Of dat nu bij het afgaan van de informatiemarkt in de juiste looprichting was, waar wijkraadsleden een iPad en brochure voor het inwerkprogramma in een Rotterdam Make It Happen-totebag ontvingen. Of pas richting de trouwzaal bewegen wanneer de omroeper dat expliciet opriep.
Het niet mogen betreden van de zaal voor het beluisteren van een briefing van een ambtenaar in het voorportaal. Alleen beëdigd mogen worden wanneer een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) kon worden overlegd (een voorwaarde die overigens niet voor leden van de gemeenteraad geldt). Het corrigeren door de burgemeester wanneer wijkraadsleden door zenuwen niet goed uit hun woorden kwamen of per ongeluk hun verkeerde hand bij de eed omhoog hielden. Of de officiële fotograaf laten bepalen wat het mooiste plaatje is, wat de juiste emotie voor de camera is, wie moet zitten of moet staan, wie moet verplaatsen, wiens jasje dicht moet, en wie vanwege ‘VOG-risico’ in de marge van de groep dient te blijven. Of het laten voorzitten van de eerste formele wijkraadvergadering, op de avond van de installatie-dag, door ‘zwaargewichten’ uit het ‘topkader’ van de ambtelijke organisatie.
In het nationale debat klinkt vaak de roep om een nieuwe bestuurscultuur die gestoeld is op vertrouwen in burgers. Op datzelfde nationale toneel hebben we onlangs weer gezien dat juist diegenen die een nieuwe politiek beloven, bestaande systemen en structuren in stand houden. Met de installatie van de wijkraadsleden heeft ook Rotterdam laten zien dat het niet in staat is vertrouwen écht en serieus terug te geven.
Stemmen in de stad
Dit onderzoek is een samenwerking van Vers Beton met Vital cities & citizens van de Erasmus Universiteit. Het is onderdeel van Stemmen in de Stad, een programmareeks over invloed en zeggenschap van Rotterdammers rondom de Gemeenteraads-verkiezingen van 2022 van Arminius, OPEN Rotterdam en Vers Beton. Stemmen in de stad is mede mogelijk gemaakt door de gemeente Rotterdam, deze organisatie heeft geen invloed gehad op de inhoud van het artikel.
#StemmenInDeStad
Ben geen groot voorstander van zoveel wijkraden en hun beperkte bevoegdheden en honorering, maar deze bijdrage valt wat mij betreft onder het hoofdstuk ‘Spijkers Op Laag Water Zoeken’
Het is inderdaad schokkend. De wijkraden kunnen alleen de democratie vooruit helpen als ze juist gerespecteerd en gefaciliteerd worden voor hun werk als spiegel voor het gemeentebestuur. Met volop mogelijkheid voor uitproberen van andere werkwijzes om burgers en bedrijven te laten samenwerken aan een betere stad.
Het exhibitionisme van Aboutaleb is een ondermijning van de democratie.
Om te reageren moet je ingelogd zijn. Inloggen kan je hier. Als je nog geen account hebt meld je nu aan als supporter of maak hier een gratis reageerdersaccount aan.