Hoe een ludiek reisbureau actualiteit en urgentie naar de Coolsingel brengt

De dans gaat als volgt. Theo Coşkun dient mondeling toe waarom zijn SP met lede ogen toeziet dat de parel van bewonersparticipatie ten onder gaat aan “zinloos digitaal stemmen”. Sommige fracties geven de aanvraag bijval (GroenLinks, CDA). Politieke opponenten gebruiken hun spreektijd om die zorg te ondermijnen of om te buigen naar de eigen agenda Zo stelt Marike Abrahamse van de VVD bijvoorbeeld dat “zomaar alles geld krijgt”. 

Vervolgens mag Robert Simons, de wethouder met ‘wijken’ in zijn portefeuille, reageren. Hij onderschrijft een deel van de zorgen, problematiseert andere (deel van het probleem zou ‘m zitten in “onwetendheid, mensen die niet precies weten hoe het systeem in elkaar zit”), suggereert zelf de oplossing te hebben (maar niet te delen om “niet de ambtenaren schrik aan te jagen”), wijst op een reeds voorziene evaluatie “om te kijken wat we kunnen leren van de eerste twee stemrondes”, en gaat akkoord de zorgen tijdens een commissievergadering na het zomerreces te bespreken.

De dans zit erop. Technische punten zijn gemaakt. Procedures gevolgd. De behandeling van inhoud en politieke commitment zijn naar een toekomst verschoven.

Maar toch wordt de business op die donderdag 30 juni unusual. Want er neemt een groep van toeschouwers zitting op de publiekstribune. Veel van hen zijn vrouw, het merendeel zwart. En ze worden geflankeerd door een vrouw die een knalroze overall draagt. Het gezelschap onderbreekt het rituele schouwspel van de actua op 30 juni. Veel raadsleden kijken bijvoorbeeld op wanneer de groep de tribune opkomt. Daarmee wordt de “vierde wand” even opgeheven en worden de hoofdrolspelers gedwongen hun schouwspel als precies dat te zien. 

Wie zijn deze mensen? En, vooral, wie is deze vrouw? 

Het gezelschap bestaat uit een wijkraadslid uit Hillesluis en uit vaste bezoekers van Cultuurhuis Feyenoord. Ze zitten allemaal boordevol ideeën voor hun wijk, maar ook met zorgen. De vrouw in het roze is: ambtenaar Lot Mertens.

Ze zijn vandaag, zoals Mertens dat noemt, “op reis”. Ze heeft de reizigers opgehaald bij een tramhalte in Hillesluis en is per tram samen met hen naar De Coolsingel afgereisd. Mertens, die zichzelf als “cheerleader van de lokale democratie” ziet en in haar roze pak minstens zo bekend is op de Rotterdamse Coolsingel als in menig Rotterdams buurt- en wijkinitiatief, organiseert sinds kort “Travels to the powers that be”. Het reisbureau dat ze ervoor in het leven heeft geroepen kenmerkt haar werkwijze die ludiek is. En het karakteriseert haar missie om: zeggenschap voor Rotterdammers te organiseren.

Mertens werd wereldberoemd in de Rotterdamse wijk Middelland toen ze daar tussen 2013 en 2018 wijkmanager was. Die wijk kreeg de unieke bestuurlijke kans van de burgemeester om zelf een budget van 7 miljoen euro te beheren en te besteden volgens eigen visie.

Mertens kijkt trots terug: “We hebben toen laten zien dat we de ruimte om het zelf te doen ook echt hebben kunnen toe-eigenen”. Hoewel ze het grootste afscheid dat ze daar kreeg zelf slechts toeschrijft aan de gedwongen plotsheid ervan (een familielid van haar partner werd als wethouder verantwoordelijk voor “kleine kernen”), zijn het netwerk en de fanbase die Mertens opbouwde voor een ieder duidelijk te zien. In de woord en van één de organisatoren van dat afscheidsfeest: “Lot heeft zeggenschap op een onorthodoxe wijze naar een hoger plan gebracht. Dus ze heeft enorm geïnvesteerd in de ontmoetingen en in de contacten met de mensen die hier wonen, en zij was eigenlijk 24/7 aanwezig in de wijk”.

Die onderdompeling in en met de wijk was, zeker in 2018, onorthodox voor een ambtenaar. Niet in de laatste plaats omdat die werkwijze een andere manier van ambtenaar zijn veronderstelt. Eén waarin vertrouwen in en aan Rotterdammers verankerd is in de werkwijze. 

Zo ontwierp ze na Middelland, toen ze bij de Directie Veiligheid ging werken, een bijzondere interventie: Wild cards die door wethouders werden uitgedeeld aan actieve bewoners die destijds onderdeel waren van het project Buurt Bestuurt. Die kaarten mochten de bewoners dan inzetten om wat zij als urgente of belangrijke projecten zagen uit te laten voeren door de gemeente. Zo werd bijvoorbeeld verkeersdrempel in Hoek van Holland gemaakt en een watertappunt in Crooswijk aangelegd.

Maar ook de regels, verordeningen en procedures die er wel zijn probeert Mertens met zichtbare en niet te negeren interventies open te breken. Door Rotterdammers uit te leggen “in welke jungle ze een speler zijn” en hoe ze het recht op zeggenschap ook echt kunnen claimen. En ook door “de jungle ervan te vergewissen dat ze niet in een reservaat zitten en de stad nodig hebben”.

Dat wilde ze met haar methode van “stadsluisteren”, die ze in 2020 samen Marianne van den Anker (nu Ombudsman Rotterdam en omstreken) ontwikkelde, bewerkstelligen. Ze reisden, in de tijd van de lockdowns en avondklok, (digitale) stad en wijk af om ideeën op te halen voor hoe Wijk aan Zet, een hervorming die door de gemeente al bijna helemaal was uitgetekend, ook daadwerkelijk tot zeggenschap door en voor Rotterdammers zou kunnen leiden.

Tegenwoordig heeft Mertens een nieuwe positie bij Dienstverlening, als programmamanager “Versterken van democratie”. Tijdens haar werk en contacten met het Cultuurhuis Feyenoord kwam ze op het idee van het reisbureau naar “the powers that be”. “In de verordening Wijk aan Zet wordt de bal bij de wijken gelegd en staat veel over ambtenaren en wijkmanagers. Maar het is de gemeenteraad die ervoor moet zorgen dat het werkt. Daarom is het nodig dat wijkraden weten van welk spel ze onderdeel zijn”. In een serie virtuele en fysieke reizen laat Mertens wijkbewoners en wijkraadsleden dat politieke spel kennen.

Tijdens de eerste “reis” komt een vergadering van de gemeenteraad via een scherm naar de bewoners in de wijk toe. Onder voorwaarden en in een gemeenschap die van hun zijn. Samen kijken ze ernaar, zetten de video zo nu en dan op pauze, praten erover. Tijdens de tweede reis gaat de reis naar het Stadhuis. Deelnemers wonen ‘een actua’ bij en praten na afloop met elkaar en een aantal raadsleden en leden van de griffie over wat ze ervaren hebben. En tijdens de derde reis wil Mertens de reizigers laten ervaren hoe ze daadwerkelijk in kunnen spreken, hoe ze raadsleden strategisch voor hun zaak kunnen mobiliseren en hoe ze effect voor hun wijk kunnen sorteren.

De georganiseerde reizen van Mertens zijn even ludiek als opmerkelijk. Immers, Wijk aan Zet legt sterk de nadruk op procedures en werkvormen die a-politiek zijn. Zo worden wijkraden de eerste paar maanden geacht om hun werkzaamheden te verankeren in een wijkakkoord. Over de naleving daarvan door de gemeente hoeven wethouders pas na lange tijd rekenschap af te leggen. 

Mertens probeert juist het wijkraadschap politiek te maken en wijkraadsleden te leren politiek te handelen. Niet door politieke affiliaties van de wijkraadsleden zelf te stimuleren, maar door ze te helpen hun weg naar politieke besluitvorming op en door de Coolsingel te vinden. Want Mertens is bang dat wijkraden anders ongevraagde adviezen als enige politieke instrument van zeggenschap gaan beschouwen. Adviezen die te makkelijk in een la kunnen verdwijnen. Daarom luidt haar motto: “Maak of doe iets dat niet in een la past”.

Het reisbureau en de reizigers van Mertens passen zeker niet in een la. Zelfs het napraten over wat de reizigers is opgevallen, samen met de Griffier en raadsleden Theo Coşkun (SP) en Tim de Haan (D66), past volledig in het straatje van Mertens. De reizigers zitten aan een grote ronde tafel in een commissiezaal en mogen hun vragen stellen en zorgen uiten door spreektijd via de microfoons te claimen. Dat stelt de reizigers in staat de Coolsingel te positioneren en ervaren als een plek die voor en namens hen werkt.

 Zo wordt ter plekke afgesproken dat raadslid De Haan snel naar Cultuurhuis Feyenoord komt. Krijgt wijkraadslid Marijn Prins de toezegging van de Griffier het duurzame gesprek tussen gemeenteraad en wijkraden te agenderen. Maar het dwingt “the powers that be” ook om echt te luisteren. Naar vragen die niet kunnen worden beantwoord met doorverwijzingen naar a-politieke procedures of commissievergaderingen in de toekomst. Vragen zoals, “Waarom is er niets te doen voor jongeren in onze wijk”?, “Waarom bestaat het buurthuis niet meer”, “Waarom worden onze huizen gesloopt?” en “Waarom mogen we niet in onze wijk blijven wonen?”.

Terwijl de griffier de reizigers wil laten inzien dat “wat van de buitenkant zo simpel lijkt, vaak heel complex is”, maakt het reisbureau van Mertens de business op die 30 juni heel unusal en eigenlijk zo simpel. En daarmee brengt het de broodnodige actualiteit en urgentie terug op de Coolsingel 40.

Stemmen in de stad

Dit onderzoek is een samenwerking van Vers Beton met Vital cities & citizens van de Erasmus Universiteit. Het is onderdeel van Stemmen in de Stad, een programmareeks over invloed en zeggenschap van Rotterdammers rondom de Gemeenteraads-verkiezingen van 2022 van Arminius, OPEN Rotterdam en Vers Beton. Stemmen in de stad is mede mogelijk gemaakt door de gemeente Rotterdam, deze organisatie heeft geen invloed gehad op de inhoud van het artikel.

#StemmenInDeStad