Architectuurkritiek
In de Nieuwe Wielewaal, een compacte woonwijk dicht bij het Zuiderpark, worden naar verwachting tot en met 2030 ruim 850 woningen gebouwd: (sociale) huur én koop. Hiervoor moesten zo’n 550 naoorlogse ‘noodwoningen’ sneuvelen. Een duik in de totstandkoming van dit ‘tuindorp nieuwe stijl’, waar een aantal roerige jaren aan voorafgingen.
“Dubbelejoho”, schijnt de wielewaal te zingen. Dit exotische trekvogeltje is maar een paar maanden per jaar in Nederland en houdt zich voornamelijk op in de bovenste lagen van boomkronen, dus de kans om ‘m te spotten is klein. Toch is op Rotterdam-Zuid een hele woonwijk naar de wielewaal vernoemd. En vooruit, ook naar de watertjes Wiel en Waal waar de buurt precies tussen ligt.
De geschiedenis van de wijk begint net na de Tweede Wereldoorlog, als het stuk grond onder de Kromme Zandweg en naast de Groene Kruisweg wordt volgebouwd met 545 ‘noodwoningen’: tijdelijke huisvesting voor de naar schatting 77.000 Rotterdammers die door het bombardement dakloos waren geworden. Gezien de grote hoeveelheid daklozen verrezen zulke woningen op verschillende plekken in de stad.
Piepkleine huisjes
De woningen waren gelijkvloers, als bungalows. Door de lichte bouw was geen dure fundering nodig en omdat ze tijdelijk waren – het idee was dat ze 25 jaar zouden meegaan – hoefden ze niet te voldoen aan de Woningwet. Piepklein waren de huisjes vaak ook, soms minder dan 40 vierkante meter. En betaalbaar: de huur van de eerste woningen bedroeg 3,50 gulden per week.
De meeste noodwoningen werden in de jaren zestig en zeventig afgebroken, maar die in de Wielewaal bleven staan. In het groene en afgeschermde stukje stad in Charlois was het voor veel bewoners prettig wonen en dwongen ze keer op keer de benodigde opknapbeurten af.
In 2008 concludeert Woonstad dat de noodwoningen ‘op’ zijn
Tot 2008, als Woonstad, de eigenaar van de meeste noodwoningen, na veel klachten moet concluderen dat ze ‘op’ zijn. De huizen lijden onder ernstige tocht, slechte isolatie en verzakkingen. “We zijn toen met de gemeente erbij in gesprek gegaan met zowel de bewonersorganisatie als de huurdersvereniging van de Wielewaal”, vertelt Martijn Deijl, gebiedsmanager bij Woonstad. “Alle neuzen stonden toen dezelfde kant op: vernieuwing en herstructurering was hard nodig.”
Bovengenoemde partijen sloten in 2011 een convenant waarin afspraken werden gemaakt. Bijvoorbeeld over het behoud van het karakter van de wijk (‘veilig, groen en sociaal’) en het aanbod: zowel sociale huur- en koopwoningen, als huur- en koopwoningen voor het midden- en hogere segment. Ook werd er een terugkeerregeling vastgelegd: iedereen die vóór de ondertekening van het convenant in 2011 al in de wijk woonde, zou in de Nieuwe Wielewaal kunnen terugkeren.
Bewoners in verzet
De plannen voor de vernieuwing en herstructurering leken soepeltjes te kunnen aanvangen, tot de ‘Unie Van en Voor de Wielewaalers’ van zich liet horen. “Een aantal bewoners voelde zich niet vertegenwoordigd door de bewonersorganisatie en huurdersvereniging en kwam in verzet”, gaat Deijl verder. “Zij presenteerden ons een alternatief plan om zelf de woningen te ontwikkelen, maar dat was volgens doorrekeningen van ons en de gemeente Rotterdam financieel niet haalbaar. We hebben wel gekeken of we delen van dat plan konden toepassen, maar dat was voor de Unie niet voldoende. Ook stelden we een wooncoöperatie voor waarin vijftig woningen door henzelf konden worden ontwikkeld in eigen beheer, maar ook dat hebben ze afgeslagen.”
Een roerige periode volgt, waarin een aantal bewoners zich flink laat horen in de media en met hand en tand verzet tegen de sloop van de noodwoningen in de Wielewaal, soms – tevergeefs – tot de hoogste rechter aan toe.
De nieuwbouwplannen belanden in een VN-rapport over schendingen van het recht op huisvesting
In 2021 belanden de nieuwe plannen zelfs in een rapport van de Verenigde Naties, waarin Rotterdam wordt aangesproken op schendingen van het recht op huisvesting en non-discriminatie door Rotterdamse woonbeleid en het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ). Pijnlijk, geeft Deijl aan. “Onze intentie is altijd geweest om de Nieuwe Wielewaal óók een wijk te laten zijn voor de mensen die er altijd hebben gewoond. Daarnaast hebben de VN-gezanten niet bij ons aangeklopt voor wederhoor en is in het rapport de Wielewaal op één hoop gegooid met onder meer de Tweebosbuurt, terwijl de aanpak totaal anders is geweest.”
Anno 2025 is een groot deel van de noodwoningen gesloopt. De eerste nieuwe sociale huurwoningen werden al in 2016 gerealiseerd, in de vorm van twee appartementencomplexen langs de Groene Kruisweg die Woonstad zelf ontwikkelde. Voor de ontwikkeling van de overige woningen werd BPD | Bouwfonds Gebiedsontwikkeling aangewend. Deze (grondgebonden) eengezinswoningen en appartementen worden in fases opgeleverd tussen 2022 en naar verwachting 2030.
In totaal komen er in de Nieuwe Wielewaal zo’n 850 woningen: een mix van koop- (ruim 450),
middenhuur- (ca. 120)
en sociale huurwoningen (280 in totaal). Wat betreft de koopwoningen zijn fase 7 en 8 nu in de verkoop, met prijzen variërend van € 444.000 (type Liguster, 103 m²) tot € 635.000 (type Witte Roos, 158 m²).
Zomeractie
Sluit nú een jaarabonnement af en ontvang een speciaal Vers Beton pakket met een tote bag, het boek Help, we zijn populair! en een handig notitieboekje.
Een galerij met afbeeldingen
Weekendgevoel
“Sociale cohesie: daar hebben we flink op ingezet”, vertelt Peter Immers, gebiedsontwikkelaar bij BPD. “Dat was er vroeger al – de mensen hebben hier altijd goed voor elkaar gezorgd. Ons idee is: als je elkaar kent, heb je meer voor elkaar over. Daarom is het eigendom van de ligusterhagen centraal ondergebracht in de Vereniging Wielewaal en is het de bedoeling dat de bewoners die samen onderhouden. Daarnaast hebben we een ‘kwartiermaker’ in het gebied neergezet; Anna-Maria Carbonaro loopt hier al negen jaar rond. Vanuit het Wielewaalhuis, het buurthuis, organiseert zij activiteiten en brengt ze mensen met elkaar in contact. Zo’n kwartiermaker was geen verplichting en is best een investering. Maar je wil toch iets achterlaten – een mooie wijk én verbinding.”
Hoewel de Nieuwe Wielewaal nog wel een tijdje in ontwikkeling is, krijgt de wijk inderdaad al mooi vorm. Opvallend zijn de daken van de woningen, oranjerood met een lichte curve. Vrolijke huizen vindt Evert Kolpa ze, die als architect betrokken is bij het project. Bleeker Nauta deed het landschapsontwerp en De Nijl Architecten de stedenbouw. Kolpa: “De oude Wielewaal had met de noodwoningen een beetje de sfeer van een vakantiepark. In de Nieuwe Wielewaal wilden we dat weekendgevoel behouden”, legt hij uit. “Stedenbouwkundig is er daarom weinig veranderd; in lange lijnen zijn de woningen naast elkaar geplaatst, met de tuinen ertussen. Elk huis heeft zicht op groen, op de buitenruimtes. En de kracht van de wijk zit in het ritme en de repetitie: elke woning is hetzelfde.”
De Nieuwe Wielewaal ademt de sfeer van een historisch tuindorp
Ondanks dat Kolpa aangeeft zich niet te hebben laten inspireren door de historische tuindorpen in de buurt, zoals Vreewijk en Heijplaat, ademt de Nieuwe Wielewaal toch die sfeer. Met zachtaardige, bakstenen woningen, dakkapellen, veel groen, pergola’s, rekken voor klimplanten en die typische, lage heggen die ervoor zorgen dat je wel met je buurvrouw móet kletsen.
De opzet van de wijk is alleen ruimtelijker, met afgesloten achterstraten waar auto’s uit het zicht staan geparkeerd en bredere straten met meer ruimte om te spelen en te fietsen. De woningen zijn groter, moderner en bovendien energieneutraal, met zonnepanelen die zijn weggewerkt in de nok van de daken. En omdat het volwassen groen van de oude Wielewaal is behouden, heeft het nieuwe geheel weinig weg van een kale nieuwbouwwijk. Een soort tuindorp nieuwe stijl dus, waar gezinnen riant kunnen wonen omgeven door groen.
Bittere nasmaak
Toch hebben de vrolijke daken en de met rozen en blauwe regen bedekte pergola’s een licht bittere nasmaak. Het feit blijft dat er voor de 545 noodwoningen maar 280 nieuwe sociale huurwoningen in de plaats zijn gekomen . Moeten we de gemeente, corporatie en ontwikkelaar zien als de slechteriken die bewust sociale huurwoningen hebben gesloopt om er minder voor in de plaats te bouwen of is er meer aan de hand? Deijl: “Rond 2011 was Rotterdam een krimpstad. Daarnaast stuurden de gemeente en het NPRZ op minder sociale huurwoningen. Omdat we iedereen een terugkeergarantie wilden geven, hebben we het aantal uiteindelijk toch nog opgehoogd en zijn we tot die 280 sociale huurwoningen gekomen. En daarbij: we hebben geen enkele terugkeerder hoeven weigeren omdat er geen woning was. We zijn trots op het eindresultaat. Met bewoners die zich hadden verenigd, zijn we al heel vroeg in gesprek gegaan – dat zouden we nu weer zo doen. Voor een groot deel hebben de bewoners van toen het plan vormgegeven. We balen er natuurlijk wel van dat het proces met een deel van de bewoners zo lang op slechte voet is geweest.”
In de totstandkoming van de Nieuwe Wielewaal voelde een aantal mensen zich niet gehoord, dat blijft schuren
Wat is er nu precies gebeurd onder de oude bewoners? Hoe is die tweespalt te verklaren? De stille meerderheid van de Wielewaalers zou vóór het plan van Woonstad zijn geweest, maakt Arjen van Veelen duidelijk in een artikel voor De Correspondent. Maar die bewoners werden in de media overschreeuwd door een kleine groep tegenstanders, de Unie. Dat zouden huiseigenaren zijn die in de terugkoopregeling met Woonstad een maximale prijs voor hun woning wilden. De Unie ontkent dat weer; ze hadden gewoon gehoopt op een marktconforme prijs en gebruikgemaakt van de mogelijkheden die het recht bood. De waarheid zal waarschijnlijk ergens in het midden liggen, maar één ding is duidelijk: in de totstandkoming van de Nieuwe Wielewaal heeft een aantal mensen – met name ook de huurders die ná het convenant in de wijk zijn komen wonen en niet konden terugvallen op de terugkeerregeling – het gevoel niet gehoord te zijn, en dat blijft schuren.
Als we de roerige geschiedenis, tweespalt onder de oude bewoners en relatief hoge koopprijs van sommige typen koopwoningen even vergeten, is de Nieuwe Wielewaal een geslaagde wijk. Met vrolijke nieuwbouwwoningen die in het verlengde liggen van de rijke tuindorptraditie op Zuid, ontworpen met oog voor detail en duurzaamheid. Er zijn weliswaar minder sociale huurwoningen dan in de oude situatie, maar op het grote geheel maken sociale en middenhuurwoningen iets minder dan 50% uit – een mooi percentage. In de nieuwe huizen wonen de bewoners bovendien een stuk comfortabeler, met lagere stookkosten.
Hadden Woonstad en de gemeente alleen niet één noodwoning kunnen conserveren? Als Huis van de Wijk bijvoorbeeld, voor en door de Wielewaalers. En als levende herinnering aan de woongeschiedenis van Rotterdam, aan een stad in nood.
Over het dossier Architectuurkritiek
De verleidelijke plaatjes en ronkende teksten over nieuwbouw vliegen je om de oren. Credo’s als #Makeithappen en ‘Bouwen, bouwen, bouwen’ bevestigen het stoere imago van Architectuurstad Rotterdam. Maar hoe pakken toekomstdromen uit in de praktijk? Vers Beton onderwerpt plannen en ontwerpen van vastgoedjongens en architecten aan een reality check en geeft – indien nodig – ongezouten kritiek.
Mogelijk gemaakt door
Dit dossier is mogelijk gemaakt door AIR, het Architectuur Instituut Rotterdam. Deze organisatie heeft geen invloed gehad op de inhoud van het artikel.
Word nu lid en ontvang een Vers Beton pakket
Bij een jaarabonnement krijg je een tote bag, een boek en een handig notitieboekje
Nog geen reactie — begin de discussie!